A primeira imaxe que teño das San Lucas é imaxinada, pois o feito de proceder dunha familia da emigración, reservoume para a adultez o engado da feira máis antiga da Galiza.
Xa que logo, a infancia marabillada por rosquillas, enxeños e argallos, tivo que ser experimentada noutras latitudes, sen paulas nin maulas.
Mais, con anterioridade, eu xa tiña atesourado unha noción da devandita festa.
Foi un meu tío quen me proporcionou, de xeito espontáneo: escena, conto e mito na mesma narración. Andabamos, casualmente, a falar de raposos.
Lucas
Lembro escoitar, abraiado, como no Campo dos Paxariños, entre bestas e poldros, fora exhibido un raposo; preso coma se dun can se tratase.
Tal imaxe, permaneceu na miña mente asociada ás San Lucas durante anos, até que puiden saborear in situ o grande encontro anual.
Chamarémoslle Lucas ao pobre golpe capturado.
Xa mozo, e aínda sen ser quen de falar das San Lucas con coñecemento de causa, as obras de Cunqueiro ?pola mesma época en que se lle adicaba o Día das Letras Galegas- aplacábanme a nostalxia, fornecéndome asemade do segundo raposo da miña cosmogonía galaica.
Xa era eu sabedor naquela altura de que os nosos paisanos, moi avisados, alcumaban o golpe con nome de rei galego, mais non coñecía a causa. E foi nunha colectánea de artigos de don Álvaro onde descubrín que o douto animal, comprendía a fala humana!
Chamarémoslle pois, García, ao meu segundo raposo mítico-literario.
O terceiro golpe
O terceiro golpe acheino tamén grazas a Cunqueiro, non xa nun artigo xornalístico senón en Os outros feirantes, obra en que xorde o Rabiscollo. Tal renarte fora bautizado deste xeito por Lomas do Pontigo, quen navegara no berce por culpa dunha chea, coma un involuntario emulador do Moisés bíblico.
Este Rabiscollo era segundo don Álvaro, descendente daquela estirpe de raposos cautos e desconfiados que, valéndose da sabedoría, sobreviviron ao dioivo universal sen arca, nin galiñas, nin Noés raposeiros.
Con tales antecedentes, cando un destes animais prodixiosos me sae ao camiño, penso algo semellante a aquilo de don Ramón María (por certo, parente de Cunqueiro): “Cranio privilexiado!”, e saudóo erguendo un chapeu ficticio.
Este ano, cando me interne entre ruáns, baios, pedreses e caldeiras de cobre, buscarei aquel primitivo Lucas que configurou o meu primeiro e fabulado cartel das San Lucas.
Sabendo, e imaxinando, ou fantaseando, con que Lucas -o vello reo- fuxiu por entre as greas en rolda; espantando tratantes, seareiros, xinetes e gornicioneiros; á busca, ben sei, do García, derradeira testemuña daquel reino ?máis mítico que máxico- onde os animais falaban; para se encontraren con Rabiscollo en lendario e rotundo comité de sabios.
Ha ter lugar o conciliábulo entre a felga da Silva, ou nas penas do Corno da Lúa ou, máis seguro, nos cumios do Monfadal.
Confeso que noutrora, cheguei a considerar tales topónimos e xeografías un froito do chafariz fantástico de don Álvaro. Non o eran e mais podían telo sido, pois que se falamos dese binomio composto por Cunqueiro e Mondoñedo todo pode ser.
Recordemos que a devandita dualidade transfigúrase unha vez ao ano en trindade grazas ás San Lucas. Daquela, o máis insólito faise non só posíbel, senón frecuente.
O raposo exhibido no Campo dos Paxariños, preso coma se dun can se tratara
O terceiro golpe acheino tamén grazas a Cunqueiro, en Os outros feirantes