Do Campo do Río de Vilar ao río do Porto, na Ponte e no Navia, o Sar e o Sarela, ata o Tormes, en Salamanca e volta...
28 may 2017 . Actualizado a las 05:00 h.As miñas raíces están en Vilar, Zas. Para min e para os veciños do meu tempo, da posguerra para mediados do pasado século, o lugar máis importante foi O Campo do Río. As festas, as cachelas, as xuntanzas, o enlagado do liño, o lugar de bañar os porcos, e moitos eventos importantes facíanse alí. Incluso se xogaba un partido de fútbol. Polo menos temos algunha foto do equipo no día da festa do San Pedro. O río vai desembocar ao Río do Porto, que ultimamente chaman Grande de Baio, e remata na Ponte do Porto, formando a ría de Camariñas. Para min o río foi sempre o símbolo da vida, do movemento produtivo, da vitalidade. Por iso na miña memoria están este río e a ría de Camariñas, onde aprendín a ir cos mariñeiros na gamela, cando iamos ver ao tío José, o cura de Cereixo. Ou, xa de rapazote, estando no seminario moitos «Alvites», coa familia que nos xuntabamos para a festa do Apóstolo.
Pero outros ríos coma o Navia, o Sar e o Sarela, e o Tormes son significativos para min. Cada vez que pasei por Becerreá, nestes vinte últimos anos, sempre me deron ganas de coller pola estrada de Navia, polas ladeiras dos Ancares e por entre estas e o río Navia, parar na ponte que cruza cara Penamil e contrastar o seu estado actual cos meus recordos dos 7, 8 e 9 anos (1950-1952). Alí cheguei con meu tío e padriño José, o mestre, para ir con el á escola de Penamil. Tiña máis influencia asturiana ca galega, coma toda a zona. Chegabamos despois de tres días de viaxe. Un, na liña de Baio ata A Coruña. Parabamos preto da Estación do Norte, e aproveitabamos para ver algo da cidade. O segundo día, no tren a Lugo, con parada cerca da muralla, que paseamos algunha vez e pola cidade. Xa no terceiro, colliamos o coche de liña por Becerreá cara Navia e en Penamil xa nos esperaban os veciños.
A casa do Señor León era a nosa pousada. A única que tiña luz eléctrica, por unha dinamo nun muíño, aproveitando o salto da auga, pola canle, que acendía ou apagaba desde a casa, subindo ou baixando a comporta, por medio dunha palanca e unha polea. Aquela experiencia lévame aos recordos, ás matanzas de once porcos polo San Martiño, todos colgados na trabe de castiñeiro, entre as dúas portas, abertas á neve e á xeada tres días, para a primeira cura, e despois os xamóns curados nos hórreos, de catro vertentes no teito, semellantes aos piornos, pero máis espaciosos.
Os rabaños de ovellas e cabras, coidados polos pegureiros (rapaces que os coidaban todo o día, tódolos días, e que non ían á escola máis ca polas grandes nevadas), manadas de lobos que viamos algunhas veces. Outras corríase a nova de que atacaran uns rabaños. Daquela ían os homes, case todos cazadores, e meu «padrín», o mestre, para ver do rastro e recoller os restos e colgalos nos carballos e castiñeiros, para pórlles trampas nos soutos. Eu era «o sobrín» do mestre, o «nenín» ou o «rapacín». O bable tiña a súa influencia en toda a zona, desde o alén do alto dos Ancares. O pan centeo, as castañas cocidas con leite e asadas, o mel, cereixas, comidas con nabos, augardente que viñan facer os das alquitaras de Cervantes, de onde viñan tamén os zoqueiros. As uces, as moitas troitas que pillabamos no Navia, coas armadeiras, presas de ramas... que xa eu coñecía de Vilar. Todas foron vivencias enriquecedoras. Alí estudei moito con meu padriño José, naquela escola para a que tiñamos o «material escolar» no monte. Na canteira do petón de Penamil cortabamos as pizarras e os pizarrillos. No último curso, na primavera do 1952, comentouse no lugar que lle prepararan unha trampa ao Foucellas, e que o pillara a garda civil. Polo que de rapaz escoitaba dos homes non había moito tempo que estiveran por aquelas terras, nas que se vía que eran ben recibidos e apreciados.
Nos cursos seguintes xa fun a Zas preparar o ingreso, primeiro e segundo do bacharelato para o Seminario, con Antonio Cortizo, mestre, avogado, licenciado en Filosofía e Letras e moi bo ensinante de latín, grego, lingua castelá, matemáticas ou do que fora.
De alí, a Santiago, para o Seminario, do que gardo especial recordo da formación académica básica moi completa; non tanto da educación humana, seguramente marcada por unha excesiva carga relixiosa e moral restritiva e represiva. Tamén, como dicía Carlos Casares, sufrimos castigos «por falar galego» os rapaces da aldea, mariñeiros e das clases baixas, que eramos a maioría. Iso fíxonos a moitos reafirmarnos na nosa teima en coidala, usala e ensinala. En Santiago lembro os paseos polas beiras do Sar e do Sarela. Para min os lugares de máis fermosura e tranquilidade: as beiras dos ríos, axudan a fluír o sangue sosegado.
Entre 1962 e 1966 fun facer á Universidade de Salamanca os cursos de Teoloxía e Pedagoxía Catequética, na busca dunha formación humanista, para achegar respostas da Igrexa aos problemas do home e da humanidade. Cadroume ben. Ademais de ser unha cidade cosmopolita, á beira do río Tormes, eran tempos do profesor Tierno Galbán, a quen iamos escoitar. Desenvolveuse daquela o Concilio Vaticano II, con moitos dos nosos profesores como asesores. Foi unha experiencia pola universalidade da convivencia con alumnos de todo o mundo e de tódalas culturas e crenzas e porque a Salamanca viñan os e as mellores conferenciantes, pensadores e personalidades do mundo, Saímos traballar cos estudantes, xuventude traballadora, urbana e rural. Algúns anos foron importantes e prometedores, pero, por medo a que avanzáramos de máis, foise coutando e impedindo aquel movemento ilusionante. Eu axudei a moverse á xuventude en Vista Alegre, Guadalupe, cos Universitarios do 68 e no movemento da xuventude rural, en Loroño. Aquí descubrín que había que fundamentar o desenvolvemento humano na educación e rematei integrándome , con tódalas miñas forzas na educación, non só no ensino, senón na formación humana. Segue a notarse esta falla cada día, en cada caso e en cada parte do mundo.