Na televisión botan unha reportaxe sobre o cemiterio madrileño da Almudena. Con preto de cinco millóns de persoas enterradas, está entre as máis grandes necrópoles europeas (case 23 mil ferrados bergantiñáns). Ao principio dubido se cambiar de canle, pero despois chámame a atención o relato histórico. Con máis ou menos boato, alí acabaron boa parte das persoas que viviron na capital dos estado nos últimos 132 anos. Hai tumbas de personaxes célebres: presidentes do goberno, científicos, artistas... pero, sobre todo, unha inxente masa de nomes que, no mellor dos casos, só perduran na memoria dalgúns familiares ou amigos. Así é a historia e así son os cemiterios: unha lección de humildade para os que queiran vela. Mais tamén son a porta ao descoñecido, á gran dúbida: hai algo ou non hai nada?
De neno, eu preguntáballe aos máis vellos da aldea e a resposta era sempre parecida:
-De aló non veu ninguén, pero rezando non se lle fai mal a ninguén... e nunca se sabe.
E aí seguía eu na dúbida. Daquela había ceo, inferno e purgatorio (non hai tanto que aboliron este espazo intermedio). De ter que morrer, sabía a onde prefería ir. A cuestión é que eu subscribía letra a letra o dito do Chalancas: «morrer, á última hora» (a súa frase completa, cando lle reclamaban algunha das numerosas débedas, era «morrer e paghar, á última hora»). Non era un de falar barato. A proba é que levou a máxima ata o extremo: expirou nunha casa de citas da travesía do Papagaio. Segundo contaban as linguas máis velenosas da parroquia, que habelas hainas, fíxoo para non pagar.
Pero a min, e a todos os da miña panda, aínda había algo que nos daba máis medo que a morte: que nos desen por acabados antes de tempo. Sempre había algún desalmado que contaba historias de xente enterrada en vida. De aí o noso pánico a sufrir unha catalepsia. Un mal que, segundo sabiamos, podía afectarnos durante uns minutos, unhas horas, ou, nos casos máis extremos, durante algúns días. Aquela doenza tiña parte da culpa de que se obrigase a velar un mínimo de 24 horas os cadáveres. Noutrora os medios médicos para ditaminar unha defunción non eran tan precisos como os de hoxe en día.
Por un libro que me prestaron o ano pasado, acordeime daquel meu temor infantil ás catalepsias. Un veciño de Ordes, Manuel Rodríguez García, que viña sendo o pai do dramaturgo e académico Euloxio Rodríguez Ruibal, deixou publicadas en 1998 unha especie de memorias ás que lle chamou Historia Viva. A obra, autoeditada e practicamente descoñecida, é unha suma de anécdotas e de personaxes disparatados que tratou o escritor na súa infancia e xuventude (anos trinta e corenta do século XX). Entre todas as historias que narra hai unha tan disparatada e surrealista que tiven que subliñala. Transcribo o parágrafo tal e como aparece no libro: «Morreu A Picona, e despois do rosario quedaron toda a noite uns cantos veciños contando contos, tomando cafés e pucheiros de caña. Era cerca do día e Estevo convenceu a Manolo de Mariño para sacar á Picona da caixa e metela debaixo da escaleira. Abruñeiras vestiuse coa roupa dela: chambra, medias e pano da cabeza. Como estaba gordo era igualiño ca ela, só lle faltaba a lamporca. Meteuse dentro da caixa, puxéronlle a tampa e aínda lle cravaron unhas puntiñas. Ao chegar os cregos sacaron a caixa para o curral. Cando estaban cantando responsos, Abruñeiras pegoulle unha patada á tampa da caixa e levantouse cara á xente saudando coa man. Escaparon todos en desbandada. Disque Juan de Barreiro chegou á casa sen fala e aínda levaba a cruz da igrexa nas mans».