EN PRIMEIRA PERSOA | «Seguirei orgulloso de ser fillo e neto de labregas que coidaban e coidan a terra», escribe
05 dic 2023 . Actualizado a las 21:12 h.Medrar na aldea dos anos 70, fantástico videoxogo de ficción para calquera crianza do século XXI. Media infancia contando os días que quedaban para liberase daquela pesada escola, a outra media con desexos de medrar para levar o fachuzo. Calor e luz propia.
Poucos cartos, moito cariño de nai e pai. Pasar a infancia con meu irmán Luís correndo cara o río ou cara o monte. Terra e auga dábannos o necesario para vivir. O Barcés atravesando o val das Encrobas. O río da Porta Antiga baixando do Xalo fresco e limpo. Troitas e anguías, as mesmas que viaxaban polo fondo do océano e percorrían os 15.000 quilómetros que separaban o Mar dos sargazos dos pozos da vella mina de barro en Francelos onde alguén descubriu o ouro negro que acabou con canta riqueza milenaria había. Mentres nos subiamos no Caínzo, no outro extremo do val, alguén montaba xigantescas máquinas que disque ían traer moita riqueza, pero, riqueza para quen?
Vexo aínda as vellas cheminea de pedra, adornando o val co seu fume e perfumándoo co cheiro. Mentres, ducias de mulleres firmes e rechas plantábanse diante dun cento de gardas civís berrando «a Terra é nosa e non de Fenosa». Imaxes icónicas captadas por Pepucho que semellan saídas dunha película de Tarkowski.
A Ferrería, A Quintán, o Outeiral, Fontenlo, o Riu da Aréa, o Barroso, Soriga, Boián… foron as primeiras aldeas devoradas pola maquinaria do capital.
Despois caeron Francelos, Burís, O Petón, O Pumariño, Anguieiro, A Pedragrande, Croeda, Guichar, Gontón… ata racharon os osos dos mortos. Racharon os ollos e as bocas dos vellos e das vellas das casas que quedaron sen casa e sen nome.
Ficaron olladas perdidas e bocas fechadas. E todo quedou rachado, desfeito, tapado. Ata o nome da loita. Lignitos de Meirama, a mina de Meirama, a Central Térmica de Meirama, o pantano de Meirama. O poder quixo tamén enterrar e esborrallar a loita que se chama Encrobas e cando nos demos conta aquelas crianzas xa non tiñamos nin avoas, nin caínzos, nin cerdeiras, nin fariña, nin fornos para cocer a fariña, nin río para troitas, nin montes con coellos, nin pradairas con lebres e perdices, nin aldeas, nin as casas de tal ou de «cual».
As labregas pasaron a ser «as mulleres» dos mineiros. E quedaron cultivando ese anaquiño de terra do lado de dentro daquel muro de formigón que cerra a casa nova, construída en calquera lugar ou aldea de calquera vila. Xa non volveron bailar o «suelto» á volta do ramo. A súa eira (se é que tiñan eira) nunca máis uliu a pan acabado de cocer, nin a bosta, nin a leite callado. Xa non era un fogar, era sóunha casa nova. Nunca máis se pronunciaron palabras coma vascullo, gharocha ou carrupada.
Que cante Sesiño, que cante Sesiño. E pasaban a gorra, e chegaba chea de moedas e algúns billetes. Tres barcos van pola terra tres barcos van polo mare, tres van carghados de merda pa quen me mandou cantare. «Dior» nos libre dos cartos, iso aprendemos Maricarme da Casagrande e eu aquela tarde no ramo de Anguieiro.
O día das vésperas, o Cuarteto de Queixas. Á saída da misa, o Cuarteto de Queixas. Pola noite o Cuarteto de Queixas…
Deixar os pelos longos e montar un grupo de heavy e rock nunha aldea era transgresión. Morte ó Cuarteto de Queixas.
A principios dos 90, Zënzar xa tiñamos un equipo de son con mesa, micrófonos, altofalantes. O necesario para un concerto. En Carral, no Citania, mítico local que rexentaba Xácome Santos: Rumbadeira, Fiandola, Viola e Ruote. Ao remate, Xabier Díaz dáme as grazas por emprestar o equipo, e dime «para o que precisedes». Eu espeteille: «Canto nos cobrades os catro grupos para armar unha noite folk en Cerceda?», «se levades ao Cuarteto de Queixas imos polo churrasco». O Cuarteto de Queixas! Viva o Cuarteto de Queixas.
A aquela altura no local de ensaio de Zënzar no Pedamua (Meirama) redactamos os estatutos da Asociación Cultural Lucerna co fin de facer cultura aberta e darlle continuidade a un Festival de Rock que xa era referente en toda Galiza, no chegaron a tocar uns tal Extremoduro.
E a música sigue viva en Cerceda, e este ano saen de Cerceda 6 traballos musicais
Uns anos despois un alcalde do pobo dixo na radio televisión local que sempre creu da súa propiedade: «Non vou permitir que no concello que eu goberno se canten cancións que desprestixian o pobo». Cheira ben, cheira ben, a merda que vén no tren, cheira mal, cheira mal, a política local. Aquelas crianzas perderamos moito con aquela mina, pero gañamos valores e dignidade. O delincuente resultou ser aquel político onte condenado.
E a música sigue viva en Cerceda, e este ano saen de Cerceda 6 traballos musicais novos e variados. Os Gaiteiros de San martiño, Broa, Machina, Fuliada na Vila, O Reverendo Can e Zënzar, banda na que toco e que comparto con persoas que son parte importante na miña vida. Pero desde o poder político prefiren ignorar esa riqueza cultural.
Tamén contamos con pandereteiras e cantadoras nas Encrobas, Rodis, A Silva, grupos de gaiteiros e outras bandas de rock e beat box, máis os responsables políticos ollan cara a Areosa e soñan en seguir «progresando» con novos proxectos agresivos e contaminantes coma a ampliación de Gesuga e a planta de biogás, novas concentracións xigantes de desperdicios e residuos que co paso dos anos afogarán totalmente un concello e unha comarca que perde poboación cada ano.
En vez de procurar proxectos sustentables e respectuosos co aire, coa auga e coa terra, contaminan e asolagan, como asolagaron As Encrobas desde que Fenosa tomou o poder neste territorio.
Mellor magnificar a mentira Sogama que falar da nosa historia de xeito crítico, da nosa cultura tradicional milenaria, da nosa cultura e historia moderna e valorizala. Poderiamos facer a revolución silenciosa e pacífica cunha noxenta papeleta metida nun sobre asqueroso (dixo O Leo na Tribo Radio) e poderiamos cantar e contar cousas máis fermosas… Pero de momento, non.
Eu seguirei orgulloso de ser fillo e neto de labregas que coidaban e coidan a terra, de formar parte da tribo que se bañaba no Pozo da Lus ou na Presa de Feito, Da que molesta a quen usa o poder para favorecer a política do ricos máis ricos e pobres máis pobres, de non facer parte desa caste que pensa que traballar e consumir é a felicidade. Protestamos, aturuxamos, abrazamos, bailamos, loitamos, rimos… Aínda que vivimos tempos tristes pola cobiza humana. Benvidas ó futuro con máscaras todo o ano!
DNI. Xosé Antón Bocixa Rei. Coñecido comunmente por Bocixa, naceu nas Encrobas no 1967. Músico, xornalista e realizador audiovisual, forma parte da banda de rock Zënzar. Con dilatada experiencia como documentalista e comprometido activista.