Rulfo e Cunqueiro

CULTURA

05 may 2017 . Actualizado a las 05:00 h.

Sempre crin que había unha relación entre os mundos literarios de vivos e mortos de Álvaro Cunqueiro e Juan Rulfo (nacido este na Nueva Galicia mexicana, hoxe Jalisco, hai este mes cen anos). Mais nunca o vin tan claro como ao ler unhas declaracións onde o autor de Pedro Páramo explica as súas orixes nunha rexión conquistada e logo colonizada por labregos españois. Asegura que foi iso o que o levou a buscar na súa literatura «o sincretismo entre o español e o indíxena», porque «o que se chama a raíz do mestizo non é senón o sincretismo en que nos deixou España, a medias entre o cristianismo e a outra relixión, e a medias tamén na cultura. De certo, na miña obra literaria hai unha mestura de tempo indíxena e tempo español. Un sincretismo. Un home non morre definitivamente, senón que a súa alma segue a vagar, ¿non?». Algo que, ben seguro, compartía Cunqueiro cando paraba a ollar un recuncho de Mondoñedo, Lugo, Compostela ou Vigo.

Porque na literatura de Cunqueiro tamén hai unha combinación inocultable, feita dunha mestura de lendas alleas (persas, grecolatinas, bretonas, xermánicas), pero sobre todo de tradicións galegas (ou galeguizadas) moi presentes no noso pasado (celtas derrotados, priscilianistas desterrados, arrianos escorrentados, condes rebeldes ou tolos, etcétera). Nos textos de Cunqueiro está esa mestizaxe sen freo, que o relaciona todo con todo nunha terra que é sempre a nosa, aínda que lle poña outros nomes.

Formalmente, non son iguais as maxias de Rulfo e Cunqueiro. Teñen unha orixe común e comparten a ollada, pero o mundo de Rulfo é moito máis triste e desesperado, mentres que o de Cunqueiro acolle o humor e a fantasía, que liberan e divirten. E isto sucede porque o mexicano narra unha traxedia sen esperanza nin remedio neste mundo, mentres que o galego pon expectativas de redención na fantasía e na ensoñación utópica. Os dous avanzan por espazos literarios entre vivos e mortos, pero non o fan do mesmo xeito. É como se Rulfo narrase coa cara de pau de Buster Keaton, e Cunqueiro o fixese coa tenra de Chaplin. O resultado é distinto, pero o substrato é o mesmo: unha realidade só transitable polo vieiro dun sincretismo literariamente redentor.