Tiña vinte anos cando fun por primeira vez ao dentista para facer unha limpeza de boca, e, como non me agradaba maxinar os ferregachos esgarabellándome os dentes, decidín ir a dona Consuelo, porque unha muller sempre sería máis delicada. Pasei un mes sen comer e quedei tan escaldado que tardei outros vinte anos en poñer os pés nunha clínica dental: a de Mor Picón, que me sacou unha moa do xuízo, de raíces enormes, e nin me enterei. Non tratei a máis dentistas na cidade, pero coñecín a Porta, na rúa Real, que poñía a inxección de anestesia para extraer unha moa e ao momento xa metía as tenazas na boca.
«¿Pero non agarda a que faga efecto a anestesia?» preguntaba o paciente, medoñento. E Porta, moi serio: «¡Oiga, que yo no uso inyecciones del Seguro!»
Entre os dentistas dos anos cincoenta e sesenta recordo a Barreiro Munín e a Fernández Enríquez a Praza de Armas; a Carlos Santos e a Gelpi na rúa Real; e a Casal y Sabio na rúa Galiano, onde tamén traballou o fillo Casal Bravo.
Hoxe coidamos as bocas dos nenos e xa non se ven dentes mal feitos, que ata os adultos poñen correctores; pero na miña infancia había moitísimas bocas desdentadas. En Brión fixéronlle unha canción de mofa a un Diego Galloso que non tiña un dente ba boca: Galloso, Galloso,/ dime onde vas./ -Vou poñer os dentes/ pra poder casar./ Alá vai Galloso pola costa abaixo,/ vai para Ferrol;/ vai poñer os dentes/ de zinc galvanizado/ pra o día da voda/ poder comer mellor.
Arranxar a boca sempre foi caro; por eso cando, a comezos dos setenta, morreu en Caranza un home que, había pouco, fixera a dentadura completa, unha parenta empezou a porfiar co seu home para que a aproveitase: «¿E que mal ten? A ver por que vas ter que andar sen dentes, tendo esta noviña. Eu lávoa ben lavadiña e xa está». O home cedeu e nin falar podía, que os dentes non lle cabían na boca. Porque, aínda, feitas a medida, non sempre as dentaduras saen ben. Ao meu amigo López de Alba fixéronlle unha, pero non podía con ela, e cando un día cheguei á redacción e vino desdentado, pregunteille: «¿E a dentadura?» E Alba respondeume: «La tengo en el cajón de la mesa con un bocadillo para que se vaya acostumbrando».
Claro que hai xente máis sufrida, como Emilio Marín, o pai do debuxante Xaquín Marín, que, cando era mestre en Fene, levou os dentes a reparar e devolvéronlle outros que non eran seus; e o pobre home aturounos unha semana, ata que volveu á clínica para que llos mirasen, porque lle facían dano.
Agora hai cada vez máis dentaduras fixas, e ademais na tele anúncianse fixadores para que non se movan as de paladar; pero antes era doado ver nas mesiñas de noite o vaso cunha dentadura, e falar con alguén que amezaba con largarche a dentadura nun ollo. Hai vinte anos veu a Ferrol un cartaxenero casado cunha ferrolá, e os familiares da muller invitárono a unha percebada pantagruélica. O cartaxenero era pequeniño e miudiño, pero comeu tantos percebes que foi milagre non velo estoupar. Logo foi pescar, en bote, á boca da ría, cos parentes, e mareouse tanto que vomitou os percebes; e entre vómito e vómito, debruzado sobre a borda, o homiño repetía: «¡Qué pérdida, qué pérdida!» Un cuñado quixo acougalo, e díxolle: «¡Tranquilo, hombre; que ya habrá más percebes!».
E o cartaxenero, medio afogado, explicou: «Digo qué pérdida por la dentadura, que acabo de ponerla y salió en el primer vómito».
siro@siroartista.com