El declive del sector lácteo: «Eramos 32 granxas producindo na zona de Ortigueira e hoxe quedamos dúas»

Cuando Francisco Javier Piñón Carrodeguas (San Claudio, Ortigueira, 49 años) se incorporó a la explotación familiar, con 22, los 32 socios de la cooperativa Agrortegal producían leche. Hoy quedan dos: él, al frente de la ganadería Vilarmor, y Gonzalo Pérez Bernardo (O Ermo, 55 años), que gestiona la granja heredada de sus padres, de la mano de su mujer. «O xefe de Extensión Agraria, cando me integrei eu, díxome que os novos gandeiros iamos vivir ben... e sempre fomos nada máis que aguantando. El xa se retirou e eu xa vou vello [risas] e seguimos igual», comenta. «Unhas explotacións pechan por falta de relevo xeracional e outras porque ven que isto sempre está igual», explica.

Con contratos que se renuevan cada cuatro meses y precios a la baja, los productores lácteos dependen de la industria. «Antes, cando eramos varios, tiñamos un marxe para poder negociar, pero hoxe xa nada, estamos a expensas das empresas... e xa que nos veñan recoller o leite», lamenta. El precio de la leche, que creció en la pandemia, sigue a la baja. «Se che coincidiu unha boa época de partos cando houbo bos prezos deuche para facer algo, pero se non pouco o notaches, nótalo agora para mal. Cando hai partos a produción é máis alta. Se tes un problema reprodutivo e che coincide bo tempo e boa época e consegues boas forraxes non pasa nada porque che vai compensar, pero con prezo alto e producindo pouco, malo», expone.

Este año, la meteorología ha sido benévola: «Deixounos recoller bastante ben a forraxe, aínda que a última hora apareceu unha praga dun verme que nos acabou coa herba. Houbo que tratala e non podían pacer as vacas, e houbo que mantelas coa forraxe do inverno». Confía en la cosecha de maíz: «De calidade é bastante boa, pinta moi ben, pero estoulle temblando ao xabaril, iso que teño seis fíos de corrente, catro nun pastor e dous noutro». Con los costes disparados, aspira a ser «o máis autosuficiente posible»: «Hai que producir o mellor posible pero dependendo o menos posible de fóra, e aquí é complicado polo minifundismo, son fincas moi pequenas».

El jabalí disuadió a Gonzalo Pérez Bernardo de plantar maíz: «Para mantelo a el non o boto, xa non respecta nin o pastor eléctrico [...]. Facemos silo de herba e algo de herba seca. Intentamos xuntar o que podemos para non ter que comprar fóra. A palla está prohibitiva». Este granjero de O Ermo amplió la explotación familiar, «pero a base territorial tampouco é moita, a maioría da xente meteu eucalipto e para pasto quedou pouco», lo que limita la expansión. Cuenta con 31 vacas en ordeño y la leche cayó, «de golpe», de 51 a 42 céntimos el litro. «Vaise vivindo —dice, resignado—, agora xa non podemos cambiar de sector, é o que sabes facer, o que fixeches sempre».

«Pero isto acábase —vaticina—, non queda nada, non só aquí, a nivel de España tampouco van quedar agricultores, non hai relevo xeracional, a xente non se anima a traballar doce ou catorce horas ao día e non sacar máis que para vivir». En su caso, los eólicos constituyen otra amenaza: «Vaime afectar bastante, coma se non tiveran onde levalos sen molestar a ninguén... e ao final imos ter que claudicar». Pérez Bernardo forma parte de la cooperativa Agrortegal desde su creación, como Francisco Manuel Penabad Pita, ganadero de 69 años que dejó la producción láctea al ver que sus hijas no iban a darle continuidad y se pasó a la carne, en As Neves (Ortigueira). «Os requisitos para entrar [en Agrortegal] eran ter vacas frisonas de pura raza inscritas no libro xenealóxico, sala de ordeño e tanque de frío... e chegamos a ser pioneiros en Europa en produción e xenética», evoca.

Miguel Pernas (Loiba, 50 años), cogió las riendas de la ganadería de su padre, Tras do Río, a finales de 1999, pero vio inviable continuar en el sector lácteo «por non ter terreos cerca da explotación», y optó por el ganado de carne. Recuerda cuando «había 24 ou 25 explotacións de leite en Ortigueira, todas punteiras e moi rendibles». El resto de los socios de Agrortegal se repartían por Mañón, Cedeira o Cerdido.

«O combustible volve estar altísimo e a palla e a alfalfa teñen uns prezos desorbitados»

David Arnoso, productor lácteo de O Forgoselo (San Sadurniño) y presidente de la Asociación de Gandeiros Prolega (Produtoras e Produtores de Leite de Galicia), constata la bajada de los precios, «e con contratos de cada tres ou catro meses non se sabe como vai ser». «As industrias teñen falta de leite porque pecharon moitas granxas, unhas por xubilación e outras por outros motivos, pero pagar están pagando menos», advierte. Por contra, los costes no han parado de crecer o, en el mejor de los casos, se han moderado ligeramente: «O combustible volve estar altísimo, a 1,25 o gasóleo agrícola, e a palla e a alfalfa teñen uns prezos desorbitados».

«Unha paca de palla que antes comprabas a 30 euros hoxe está a 70 —subraya—. Aporta moita dixestibilidade, pero nada máis, nin enerxía nin proteína. Hai xente que a compra todo o ano, máis que a alfalfa, porque vai moi ben para mesturar co silo de herba ou de millo para absorber a humidade». Los ganaderos que cosechan su propio forraje son los menos perjudicados por esta alza, aunque soportan igualmente la subida del gasoil o el precio de la luz, «que se estabilizou por arriba».

Arnoso celebra que se hayan abaratado «algo» los cereales, pero ignora si la tendencia se mantendrá. «O leite está baixando a un ritmo máis alto do que baixan os custes. Case hai máis problema agora que cando os custes eran máis altos, porque o leite pagábase máis e parece que nos resentiamos menos», sostiene. Los costes no representan el único lastre para las explotaciones: «A palla é cada vez máis difícil de atopar, hai zonas (do centro e do sur da Península) nas que antes a había e agora alugaron as fincas para as placas solares».

---

---

---