Desde o século XIX, a festa sobreviviu á depresión das guerras coloniais, á persecución relixiosa e a represión da dictadura de Franco
26 feb 2017 . Actualizado a las 17:08 h.Acabadas as Guerras Carlistas e sumida a poboación baixo un profundo manto relixioso, a finais do século XIX os animados xogos de carnestolendas da Festa do Momo no sur lucense estaban formadas por escasas comparsas e máscaras. Tal era o ambiente, que en Chantada o 16 de setembro de 1896 o clero convocaba «peregrinacións locais a todos os santuarios para pedir axuda e protección do ceo para o pronto remedio de tantos miles como aflixe a España». En 1886 había quen predicía «que os Entroidos quedarán ben pronto reducidos aos bailes de máis ou menos confianza».
En 1894, os caprichosos disfraces dos mozos de Chantada tentan placar a «vida burguesa» que facían en Lugo. Aquel mesmo ano, o 2 de febreiro en Monforte continuaban coa súa arraigada festa carnavalesca con bailes na Unión Filarmónica e con «graciosas e cultas máscaras» e «cantos dun Orfeón enmascarado» no Recreo Xuvenil de Artesáns.
En febreiro de 1895, varios mozos de Chantada dirixidos por Manuel Campo organizan unha comparsa denominada A Vitoria para «facer amenas festas no Entroido». Tamén aquel ano, en Monforte sairá polas rúas «unha comparsa de mariñeiros, organizada polo orfeón O Eco Monfortino, que dirixe o señor Latorre».
Loito en Portomarín
En 1896, Portomarín non celebraría o Entroido porque aínda vestía de loito pola caída da ponte un ano antes. «Por este motivo e o da guerra, na que faleceron varios veciños nosos, o reinado do Momo pasará desapercibido», dicían as publicacións da época.
En 1897, as autoridades empezan a dar ordes «encamiñadas a restrinxir na súa parte a escandalosa Festa do Entroido, onde algúns zulús, confiando na impunidade do anteface, cometen toda clase de desvergoñas, motivo de grandes desmandos e ameaza permanente da seguridade do transeúnte». Así é como a festa tradicional popular e de rúa se empeza a acurralar en bailes organizados por entidades de recreo como casinos, círculos, liceos e teatros.
Son tempos escuros. As festas do Entroido son sinónimo de decadencia porque «convertían as poboacións en manicomios e aos homes en verdadeiros tolos de atar. O Entroido retírase á vida privada». A igrexa empeza a tomar cartas no asunto e en 1898 o arcebispo de Santiago anuncia que en todas as igrexas parroquiais se poderá gravar os fondos do culto «desexando que nos próximos días de Entroido desagravien os fieis ao Señor polos moitos pecados que adoitan cometerse».
Remataba o século XIX e o 20 de xaneiro de 1899 celébranse na igrexa parroquial de Chantada as «solemnes exequias polo eterno descanso dos desgraciados defensores da patria falecidos en Cuba, Porto Rico e Filipinas». Mentres tanto, en Escairón facíanse os máis animados entroidos da provincia. E era precisamente polas guerras nas colonias. Mellor dito, porque xa remataran. Non resultaran tan grandes polo «interese dalgúns mozos que renden culto ás tolemias do mitolóxico Momo, senón pola animación que se advertía nas familias privadas en anos anteriores da presenza de fillos, parentes ou amigos con motivo das últimas guerras coloniais».
Orxías e malas paixóns
O século XX chega ás terras do Asma con fortes xeadas e tempo desapracible. No ano 1900, os noutrora lendarios entroidos de Chantada «van perdendo a importancia doutros tempos, pois a non ser unhas horas de solaz que nos facilitou unha ben organizada comparsa do Carballiño e a fermosa orquestra dos mozos chantadinos, para todo o demais non pagou a pena aguantar o frío e choiva de tales días». E en Monforte, o Casino tiña «tres grandes bailes de máscaras, aos que seguramente asistirá canto de elegante e escollido encerra a histórica cidade do Cabe».
Un ano despois, a prensa católica inauguraba a súa batalla contra o Entroido: «Vaise o pagán Momo, deus das tolemias e do desenfreo, que ten por adeptos tan só ás persoas de pouco xuízo e aos que poden lucrarse durante o seu efémero reinado, e con el o absurdo pretexto para dar renda solta ás malas paixóns e á crápula e ás orxías e bacanais. De ano en ano decrece o seu influxo pernicioso».
Chega o confeti
O Entroido vai modificando as súas tradicións. Agudos empresarios empezan a vender novos produtos, como o confeti, por exemplo. Cóntano as crónicas dos entroidos de 1902 en Chantada, organizados por unha comisión composta por José García, Eloy Bobo, Serafín Vázquez e Fernando Arias que fixo «un verdadeiro malgaste de serpentinas e papeliños de cores nos salóns da Tertulia, invadido por un bó número de fermosas mulleres, facendo que as horas se deslizasen rápidas». «En canto a máscaras -engadía o cronista- houbo moi poucas».
En 1903 contan en Chantada que «o efémero reinado de Momo pasou inadvertido, polas rúas unhas cantas máscaras seguidas dunha turbamulta de raparigos. E nada máis, salvo os bailes de artesáns nos salóns do Concello. Houbo comparsas de máscaras caprichosamente disfrazadas e moitas soltas. De confeti e serpentinas fíxose un malgaste, prolongándose o baile ata as catro da madrugada, hora en que comezou o desfile, sen que houbese que lamentar o menor incidente grazas á sensatez e cultura de todos».
Os seguintes festexos foron tamén discretos en Chantada ata 1907. Aquel ano, e a pesar do temporal, o domingo pola tarde «percorreron as rúas varias máscaras soltas dando probas dun excelente humor e pola noite unha comparsa visitou algunhas casas particulares onde foron obsequiados con pastas, licores e tabacos. O baile no Café Casino foi sumamente animado; o luns e martes a xente nova concorreu aos bailes celebrados na Tertulia e Café Casino con moitas máscaras»
En 1909 o Goberno Civil ordena ao alcalde de Quiroga que as forzas da garda civil permanezan nos días de Entroido nese municipio «para evitar excesos e velar polo mantemento da orde».
.
Coidado coa guerra mundial
En 1915, segundo ano da Primeira Guerra Mundial, o ministro da Gobernación ordena aos alcaldes que para «as próximas festas de entroido prohiban os disfraces ou comparsas alusivas ás nacións belixerantes». En 1920 empezábase a agoirar de novo que o entroido estaba nas últimas e en 1921 unha orde oficial declaraba que xa non se podía circular polas rúas con máscaras e caretas. Os que a infrinxisen «serán conducidos ao depósito municipal e corrixidos con multas de dúas pesetas». E o desánimo foi xeral.
O confeti, só monocolor
En 1924, durante a ditadura de Primo de Rivera, no entroido de Chantada foron «moi animados e concorridos os bailes celebradas pola alta sociedade». Na Liga de Amigos «a aristocracia local mostrará a súa alegría ao compás da música dun notable cuarteto dirixido por un soado pianista». O alcalde Jesús Fernández Taboada recibe circular do Gobernador Civil para que «canalicen as populares festas do Entroido en harmonía coas esixencias da vida moderna e prohibindo a circulación polas rúas de máscaras con careta, que se usen disfraces que ofendan á moral ou farrapento, de uniformes do exército e de hábitos relixiosos, que se arroxe confeti se non é unicolor e que as rondallas, charangas e comparsas non se deteñan nas vías públicas».
A pesar da campaña anticarnavalesca, Momo vai sobrevivindo, mentres os bailoteos pasan a denominarse bailes de piñata a partir de 1928. Na Barrela (Carballedo) o domingo de Entroido daquel ano «suscitouse unha liorta, orixinándose un nutrido tiroteo cuxas consecuencias sufriu un pacífico e infeliz zapateiro do pobo de Castro, que recibiu un balazo nun brazo. Foi asistido polo médico don Lisardo da Torre, quen lle extraeu o proxectil». En 1929 sofre unha nova regulación gubernamental para «que en diante non se considere como un período de días festivos». Pouco importou en Monforte e Escairón onde se celebraron concorridos bailes de disfraces.
Subversivos en Doade
O domingo de Entroido de 1935 na parroquia de Doade (Sober) «organizaron unha manifestación uns cen individuos que ostentaban insignias militares, daban berros subversivos e facían ondear unha bandeira vermella. Impediuno a benemérita xa que no devandito pobo existen moitos extremistas e dirixentes que estiveron presos no cárcere deste partido nos pasados sucesos revolucionarios».
En Monforte, Luisa Yáñez de Figueiras e Alfredo Hermida foron os organizadores dos «festivais de Entroido que revestiron un esplendor inusitado». Por iso, máis de cen socios do Casino monfortino homenaxeáronos cunha chocolatada no Hotel Palace, nomeando por unanimidade a Luisa Yáñez como presidenta honoraria desa sociedade.
No 6 de xaneiro de 1936 Gil Robles come en Chantada e dá un discurso no Círculo das Mocidades de Acción Popular. No ano no que estalou a Guerra Civil, os entroidos de Monforte «resultaron animadísimos», a pesar de que a choiva desluciu as comparsas. Contaron coa actuación da Agrupación Musical Monfortina, cos seus músicos disfrazados de trobadores, houbo bailes na Fraternal e no Círculo Vitoria coa coruñesa orquestra Morales e unha «cea americana» no Casino.
Contra todas as prohibicións
O BOE do 3 de febreiro de 1937 anunciaba a suspensión das festas de Entroido. Rematada a Guerra Civil o ministro da Gobernación, Ramón Serrano Suñer, resolveu o 12 de xaneiro de 1940 «manter a prohibición absoluta» de celebralo. A pesar diso, as parroquias chantadinas de Nogueira, Santiago de Arriba e Vilaúxe presentarían unha forte resistencia co Entroido Ribeirao. O 26 de febreiro de 1945 o gobernador civil asina unha circular «en virtude de denuncia formulada pola Garda Civil por celebrar bailes de entroido a pesar da prohibición explícita». Doce persoas eran sancionadas con multas de 100 e 250 ptas.
A primeira autorización da posguerra para un «baile extraordinario» está asinada o 2 de marzo de 1946. A delegación provincial de Sindicatos da Falanxe autoriza a Jesús Vázquez Lorenzo para celebrar dous bailes no Café A Liga de Chantada, pero fai constar que «non se permitirá o uso de disfraces que exterioricen a festa de Entroido».
O 14 de febreiro de 1948 son sancionados con 100 e 150 pesetas catorce veciños de Santiago de Arriba, A Sariña, Vilaúxe e Vilar do Mato «por producir alteración da orde con cencerradas e carnavaladas, así como un simulacro de casamento ao estilo moruno».
O 22 de febreiro de 1949 os alcaldes de barrio son advertidos da «prohibición de celebrar festexos sen autorización, especialmente os días de entroido». Aínda que a prohibición estaba vixente, en febreiro de 1957 o gobernador civil de Lugo, José del Valle Vázquez, anuncia que tolerará «os bailes privados, en sociedades e círculos recreativos, previa autorización deste Goberno, con traxes de época ou rexionais que non constitúan disfrace e sen velar o rostro en ningún caso». En Chantada e Monforte non empezarían a gozar deles con certa liberdade nas sociedades recreativas ata o ano 1968, previa solicitude de autorización ó Gobernador Civil.
Nos cafés, nada de enmascarados
No ano 1898, o alcalde de Lugo dita as seguintes normas de comportamento:
«1º.- Permitirase nos tres días de Entroido andar polas rúas con disfrace desde pola mañá ata o anoitecer, xa sexa individualmente ou en comparsa
2º.- Non poderán empregarse nos disfraces traxes ou vestidores propios dos ministros do altar, de funcionarios civís ou militares nin o uso de condecoracións, que causen noxo ou repugnancia.
3º.- Prohíbese aos enmascarados proferir frases ofensivas á moral e dirixir sátiras ou palabras inconvenientes que poidan magoar a sensibilidade doutras persoas
4º.- Prohibido dar con luvas, arroxar augas, ovos e todo que poida molestar ou ensuciar
5º.- Non se permitirá a estancia de persoas enmascaradas nos cafés, tabernas e demais establecementos públicos
6º.- A ninguén lle será permitido quitar a careta a un máscara baixo ningún pretexto».