O anuncio da efectividade dalgunhas vacinas contra o coronavirus trouxo un sopro de esperanza. Pensar que as vacinas van a solucionar a pandemia de golpe é enganoso, pero dende logo abren o camiño á inmunidade colectiva e a reducir a mortalidade e as pegadas da covid-19.
Dicir que unha vacina funciona debería significar que a inmensa maioría da poboación vacinada xa non corre o risco de enfermar gravemente. A vacina mRNA-1273 producida por Moderna publicou os resultados da fase 1 en xullo, a partir dos cales se seleccionou a dose que inducía unha maior resposta inmune. Tanto a vacina de Pfizer (20 dólares por dose) coma a de Moderna (30 dólares por dose) anunciaron que os datos da fase 3 indican que teñen ó redor do 95 % de eficacia, moito mellor do 60 % que se prognosticaba. Nestes ensaios tamén incluíron a persoas maiores e vulnerables, nas que se viu a mesma protección. Ámbalas dúas son vacinas de ARN mensaxeiro, polo tanto é razoable que os resultados foran similares. A revista Immunity publicou o 21 de novembro un estudo en animais demostrando que estas vacinas producían unha inmunidade maior que as vacinas das subunidades proteicas. Na protección que proporcionan as vacinas do ARN inclúese a produción de células plasmáticas a longo prazo, anticorpos neutralizantes e células B de memoria de larga duración. Mentres que a vacina de Oxford-AstraZeneca, a máis barata (3 dólares), da que xa se produciron 40 millóns de doses, vén tamén de anunciar os resultados controvertidos da fase 3. Pasou dunha efectividade do 70 % ó 90 %, alegando que esta rectificación debíase a un erro na produción da dose da vacina, aínda que se puxo en dúbida se os resultados máis beneficiosos correspondían a un grupo de participantes menores de 45 anos e con poucos riscos. Para resolver esta confusión, AstraZeneca engadirá un estudo adicional para replicar os bos resultados. O importante é que xa sabemos que milleiros de persoas xa recibiron doses de varias das vacinas da fase clínica 3, a última, e non se observaron efectos adversos de gravidade. A metade dos participantes nos ensaios recibiron a vacina e a outra metade o placebo. Todas requiren dúas doses para adquirir inmunidade, agás as de Johnson&Johnson e CanSino que requiren unha. A determinación final da eficacia produciuse despois de que ó redor de 150 participantes se contaxien e presenten síntomas da covid-19. Cada farmacéutica establece cando unha vacina cumpriu certos niveis de protección, e isto ten que ser aprobado polas institucións biomédicas independentes. Se as persoas que se infectaron presentan só síntomas leves, non podemos saber se a vacina protexe ós que posiblemente poidan desenrolar síntomas graves. No ensaio de Moderna, das 95 persoas infectadas con síntomas 90 eran do grupo placebo, e foron só cinco os que recibiron a vacina. O importante aquí é o grupo placebo con síntomas, xa que se trataba dun grupo diverso no que tamén se incluían persoas vulnerables, de aquí saíu a eficacia do 95 %. Das 95 persoas infectadas, once sufriron unha forma grave da covid-19 que requiriu hospitalización, e os once pertencían ó grupo placebo. Coa vacina de Pfizer, 170 persoas infectáronse da covid-19 e presentaron síntomas, e deles 162 pertencían ó grupo placebo, e oito recibiran a vacina, polo tanto cumpriron tamén co 95 % de eficacia. E non son as únicas, xa hai trece vacinas na fase clínica 3, e os resultados de Janssen, Novavax, Gsk-Sanofi, ou Valneva chegarán as próximas semanas. Para coñecer os beneficios reais a longo prazo da resposta á vacina será necesario realizar un seguimento nos próximos meses.
Aínda que existen algúns comentarios pesimistas sobre as vacinas, temos que pensar que para a súa aprobación os ensaios deberían contar cunha poboación diversa, incluíndo a xente maior, e que a lista dos síntomas teñen que incorporar tamén os máis graves; isto garantirá unha protección ós grupos máis vulnerables. Xa se anunciaba no mes de maio, cando se publicaban os resultados prometedores da primeira fase clínica, que se todo marchaba ben este inverno moitas das vacinas completarían a última fase e solicitarían a aprobación de emerxencia. Na primavera empezarían a administrase billóns de doses, e polo verán do 2021 empezaríamos regresar á normalidade. Os resultados finais están sendo analizados rigorosamente por científicos independentes da federación americana do medicamento, polo que as vacinas non van recibir a aprobación final se os datos de seguridade e efectividade non son óptimos. Fai falla un chamamento á sociedade para que confíe que a investigación das vacinas foi feita con bo criterio científico. Moita xente se pregunta como se fixo todo isto tan rápido. No mes de marzo mergullámonos na pandemia máis destrutiva dos últimos cen anos, pero nunca antes existiu un investimento tan enorme para investigar unha enfermidade, por parte dos gobernos, fundacións, filantropía ou institucións académicas. A rapidez na aparición das vacinas non compromete a seguridade, a efectividade, nin a integridade coa que se produciron. Aínda que, por desgraza, pode que as vacinas non vaian rematar ca covid-19, xa que non sabemos que importancia teñen as reinfeccións, si que son unha posibilidade e vamos ter que seguir a traballar en mellorar os tratamentos, e nos vindeiros meses ou anos saberemos se o SARS-CoV-2 é un virus endémico que chegou para quedarse.