Amemoria non perturba a paz dos cemiterios. Ao contrario, ilumina coas verdades que botábamos en falta un pasado escurecido a mantenta, ademais de escorrentar medos e aliviar simbolicamente a silenciada dor das vítimas.
A memoria é semente necesaria para construírmos presentes e futuros liberados dos erros de tráxicos pasados. Eliminar a historia ou guerrear contra a memoria, como fixeron os réximes nazi e franquista, non nos conducirán endexamais a un futuro de convivencia en paz.
Para iso nos reunimos este 12 de xaneiro na Travesía Carlos Folgueira, a carón da Rocha de Vélez e do Vello Cemiterio de Mondoñedo. Para poñer luz de verdade onde houbo fría e dolorosa escuridade. E facémolo no mesmo lugar onde hai 81 anos, madrugada do 11 de xaneiro de 1938, un comando terrorista, composto por garda civís e paramilitares fascistas, deu morte a tres homes inocentes. Sacáronos do cárcere (que estaba onde hoxe está o ambulatorio) con nocturnidade e aleivosía, supostamente para realizar uns trámites no cuarteliño. Non foi unha arroutada nin un incidente de contenda. Non estaban en trincheiras nin en ningunha fronte de guerra. Os integrantes daquela célula criminal tampouco viñan de lonxe. Eran veciños e coñecidos das vítimas e das súas respectivas familias.
A banda criminal executaba así, en acción que pretendían exemplar, un plan premeditado polos golpistas co obxectivo de sementar o terror sen excepcións; entre os considerados inimigos, por suposto, pero, en xeral, entre toda a poboación, como aviso a navegantes! A nova orde precisaba e procuraba unha poboación amedrentada sobre a que construír o seu miserable triunfo.
Ata que grao chegaría o pavor que nin os familiares directos dos asasinados ousaron presentar denuncia!
Así eran e son, así actuaban e actúan os totalitarismos. Non hai máis voz que a de mando nin máis alternativa para sobrevivir que obedecela. Naquela mañanciña, cando apareceron os corpos inertes de tres veciños coñecidos, ninguén fixo nin dixo nada. Todos foron encubridores, voluntarios ou involuntarios, pois o pánico gobernaba todas as vontades, incluídas, aínda que eles non o sospeitasen, as dos propios asasinos.
Homenaxeámolos porque non queremos que se repita endexamais. Xuntámonos coa súa memoria para alumar a verdade, para que a xustiza resplandeza, para liberar de calquera sospeita a dignidade das vítimas, para dicir que aquilo foi unha barbaridade e tamén para advertir que alimentar a besta do
fascismo, con votos ou con propaganda, condúcenos cara ese pasado que anoxamos e afástanos dun futuro que desexamos pacífico, tolerante e xusto.
Graciano Paz Amieiro, 45 anos, pai dunha nena e latoeiro; Siervo González Rivas, 52 anos, empregado municipal, catro fillos, e Manuel Rodríguez Núñez, 45 anos, comerciante, son os seus nomes. Nomes inocentes. Delatáronos e prendéronos por faceren, ao parecer, comentarios pouco entusiastas cunha acción militar do exército golpista.
Grazas ao esforzo dun grupo de persoas sen máis obrigas que as morais, grazas á complicidade de organizacións sociais, políticas, sindicais e institucionais, xuntámonos o día 12 de xaneiro para deixar memoria, e hora era, dunha insoportable desmemoria.
* Antonio Reigosa, escritor e Cronista Oficial de Mondoñedo.