Domingo. 1 de setembro. Hai ecos resoantes no aire. Un deles diche: «Escóitame. Escoita o meu silencio». Sopra un forte vento do noroeste cando camiñas ao atardecer. Chámache o vendaval e anúnciache que a alta noite xa está vindo. Soan misteriosos murmurios. Ecos de voces espectrais que veñen dende o ventre do mundo para lembrarche que Caín era labrador e Abel coidaba rabaños nun val de pobres pastos. E recordas: «Os idiomas son fillos do arado... Fillos do arado e da fonda do pastor», escribiu Valle-Inclán.
Dáslle voltas a esta idea de don Ramón. Pensas na musical e humilde lingua nosa, lingua que desprende unha rústica fragrancia campesiña e mariñeira. Si. É certo que no noso idioma resoa o arado de pau e o de ferro, dos que tiraban dúas vacas ou dous bois castrados, e mesmo o motor dos tractores que portaban un máis pequeno, cando este chegou ata nós co desenvolvemento económico do país. Tamén é certo que na nosa lingua cantan as labores dos campos e dos aparellos do mar, e así mesmo latexan nela os nosos vellos mitos e tradicións, rexidos polos ciclos das estacións e fases da lúa, baixo as que se celebraban as sementas, feiras, colleitas, matanzas, mareas...
Pero, amigos meus, non creades que non pasa algo semellante nas outras linguas. Sen saír de entre nós, no idioma castelán non só brilla o pardo regazo da chaira das dúas mesetas, preñadas de enormes extensións de centeo e trigo, senón que nel escintilea o bronce tépedo das espadas coas que os casteláns foron gañando, batalla a batalla, as vilas que ocupaba o mouro invasor. E tampouco que sexan alleas a estas cousas de seres mortais a lingua vasca, na que respira a bizarra enteireza vascongada; ou o catalán, no que aínda se filtra a suor dos piratas fenicios e o salitre das costas mediterráneas...
E se é certo que no castelán transpira o quietismo da chaira, onde agromou o misticismo de san Juan e santa Teresa, tamén o é que carece das ladeiras e cumes dos montes desde onde o noso fala da fondura dos verdes vales, dos regatos, das fontes, porque tamén el experimentou aquela escura hora da alma na noite na que vibra a linguaxe da formiga, da auga, da herba, do saltón... Se como se ten dito, o sentir dos antigos gregos era fillo do mar e do ceo, dos penedos poboados de oliveirais e viñedos, de quen será filla a nosa sensibilidade, compañeiros? Seguro que se forxou a carón de rabaños durmidos coidados por druídas bébedos de estraños beberaxes con sabor a tonas de patacas e de castañas.
Mais, por que vos falo destas cousas sen importancia? Pois, porque xa está aquí o tempo da vendima e da recollida das mazás. Lembrade que medramos en pequenas adegas pisando as uvas en barrís máis altos que nós. Dentro de perfias, pipas, bocois e fustes, mentres probabamos coas mans o mosto que faciamos cos pés, aprendemos a distinguir o monóxido do dióxido de carbono. Faciámolo escrutando a tea dunha vela cravada nunha vella palmatoria. Se se apagaba, había que fuxir do sitio para non entoxicarnos. Logo das faenas que tanto nos divertían, lavabamos as pernas en palanganas cheas de auga, pero nas unllas quedaban sempre as pegadas moradas das novas palabras que tiñamos aspirado.
Tende en conta que, ademais, nese tempo volvíamos á escola. Lembrades cando nos estreamos na de Abanqueiro? Segundo nos recordaba unha mestra, o noso idioma cheiraba coma nós a prebe, á salsa das caldeiradas de serráns e maragotas, ás codias untadas en torresmos, ao aceite das fanecas, dos bocareos, tranchos e lorchos fritos e ás rinchas, sardiñas, xurelos e arenques asados. Nós non inventamos a lingua, nin construímos o vocabulario, foron eles os que nos constituíron, fóronnos tecendo entre arados, legoñas, sachos, raños e redes... Así, ata que quedaron pegados nas nosas peles e na nosa carne.