Manuel Rivas: «A memoria non ten que ver co pasado, ten que ver co coñecemento»
CULTURA
O escritor regresa ao territorio da súa monumental novela cun faladoiro mañá na Feira do Libro da Coruña
02 ago 2017 . Actualizado a las 05:00 h.Once anos despois da súa publicación no 2006, Os libros arden mal, de Manuel Rivas, é o protagonista dun acto que terá lugar mañá (20.30 horas) na Feira do Libro da Coruña. Intervirá o propio escritor xunto con Manuel Bragado, editor de Xerais. A queima de libros de 1936 na dársena coruñesa é o desencadenante da novela, que ao longo das súas máis de 700 páxinas trazará un mapa do tempo e da memoria.
-Moitos dos seus libros falan do pasado. ¿Como de importante é a memoria?
-A memoria hai que entendela. Gústame falar da memoria activa ou do activismo da memoria. Este libro, por exemplo, comeza cun episodio de mediados do século XIX, pero remata nos nosos días. A memoria non ten que ver co pasado, ten que ver co coñecemento. A memoria é coñecemento. É dicir, asociase normalmente coa lembranza do pasado, pero realmente a memoria activa ten que ver co coñecemento. Este non poder existir sen memoria. Somos o que lembramos, que dicía Italo Calvino.
-¿Como se artella unha novela como esta?
-Eu creo moito no que poderíamos chamar «o andar da literatura». Cada obra pide un xeito de andar. Neste caso, o propio libro suxire como está escrito, xa que nel aparece moitas veces o andar de Charlot a través da imitación dalgúns personaxes. O andar da literatura é moi semellante a este andar. Pisa ao tempo nunha cousa e na contraria. Ese andar da literatura pisa na vida e na morte ao mesmo tempo. Este libro está feito continuamente a partir diso. A xente morre e renace, loita para sobrevivir. Pisa no día e na noite; na luz e na escuridade.
-¿Cal foi a motivación que lle fixo trazar ese mapa da memoria que é Os libros arden mal?
-Nun libro como este pasas un pouco por todo. É un traballo de risco. Hai quen fala de motivacións morais ou históricas cando escribe, pero eu quédome cunha cousa que non sabería explicar. Poderíamos falar dunha estraña obriga que fai que poñas en marcha esa historia. Non estás a pensar nos efectos, porque nin sequera sabes se vas poder navegar. Non sabes se iso vai ser útil ou non, pero queres facelo. Tes ese chisco de esperanza e tamén esa obriga. O que me gusta da literatura é saber que pasa coa xente, por que se odian, por que loitan ou que senten. Eu estaba desexando estar cos personaxes. Chegaba a casa e os buscaba, ía correndo polas noites por se escapaban. Quería estar no ventre da balea.
-¿Como foi o proceso creativo?
-Cando ía pola metade do libro estiven a punto de deixalo. Non tivo que ver coa incapacidade de seguir, xa que tiña historias que contar. Cheguei a un punto no que me doía demasiado ata onde chegar. Foi como se me sentira derrotado. Isto é unha sensación de baleiro, de desacougo. A cousa é ter un pouco de esperanza. É unha cuestión de estilo. Non podes ir por aí repartindo sombra. Hai que ter un pouquiño de esperanza que permita seguir á descuberta. Hai moito que ver. Tampouco me gustan eses optimistas profesionais, que din que non pasa nada. Se caes hai que levantarse. Os personaxes do libro foron os que me dixeron se os ía deixar aí, despois de todo o que viviran. Foron os que me fixeron seguir adiante.
«O centro radical da cidade é a idea de liberdade»
A queima de libros, que desempeña un papel central na novela de Rivas, supón unha loita contra o coñecemento e a liberdade. Aínda que doutra forma, para o autor é algo que aínda segue moi presente na actualidade.
-¿A queima de libros supón un desprezo ou unha loita contra o coñecemento?
-A xente que ordena a queima dos libros non é xente inculta, non son bárbaros; son xustamente persoas que saben moito dos libros. Saben cales hai que queimar e cales non. Danlles moito poder e por iso loitan contra determinados títulos.
-Hai once anos que se publicou a novela. ¿Que pensa cando volve a ela no 2017?
-Para min este libro sempre permaneceu vivo. Nunha das críticas literarias que se fixeron no seu día dixeron que os personaxes da novela están «formidablemente vivos». Penso que o escritor é un mediador, os que quedan son os personaxes. Aínda que a novela se publicou no 2006, podería terse publicado hoxe co mesmo final, xa que este nos remite á cousificación ou á comercialización, tan presentes cando falamos de algo que ten tanta vida como un libro e que, moitas veces, non sabemos ver.
-Unha das protagonistas do libro, se cadra a máis importante, é A Coruña. ¿Segue mantendo un pasado oculto?
-Totalmente. Por iso a memoria é tan importante. Tense falado da Coruña como a cidade atlántica. Hai cidades que nacen a carón dunha ponte ou dunha feira, pero A Coruña naceu dun niño de pescadores. É unha cidade na que, se vas atravesando o tempo, encontras un centro radical, un sentido. Algo que está aí. O centro radical da cidade é a idea da liberdade; liberdade en distintos procesos. Foi a cidade que máis importancia tivo na loita irmandiña e tamén conta cun gran pasado liberal, cultural e tamén folguista. Ante Galicia e España, foi considerada como unha Barcelona atlántica. Era unha cidade libre, que ten na súa memoria unha serie de condicións que me gustaría que viviran e floreceran nos tempos.