Modesto Fraguela naceu na Bacariza, onde rescatou un cadáver dun avión británico sinistrado e tratou aos autores do primeiro mapa xeolóxico
04 sep 2017 . Actualizado a las 18:38 h.Modesto Fraguela Lago naceu hai 87 anos na Bacariza, que daquela aínda pertencía á parroquia de Régoa (Cedeira), na casa que construíra o seu tataravó paterno en 1720. «Seino porque había un testamento manuscrito en castelán antigo. Agora a vivenda restaurouna un francés, tal e como era, coas bodegas, o forno da cociña, o hórreo (sen balaústres porque non ten millo, e alí conéctase a Internet). Dá gusto ver aquel caserío», conta Bacariza, como o coñecen en Cariño, onde vive desde 1970.
En maio do ano pasado, a Modesto visitárono Leonard Moar, canadense, e a súa neta Christine. Tentaban reconstruír a historia de Alexander Seaton Lorimer, o pai de Leonard, unha das vítima do accidente ocorrido o 12 de xuño de 1942, cando un avión da Forza Aérea Británica se estrelou contra a Punta do Limo, na costa cariñesa. «Eu tiña 12 anos e a Garda Civil encargoume ir co cabalo buscar un dos cadáveres, o único que quedara enteiro; leveino ata o Cristo de Barbas e desde alí foi nun carro ata o cemiterio [...]. Nós non oímos nada, uns mariñeiros viron brillar algo na ribeira, achegáronse e atoparon restos de aluminio no mar, e de home. Primeiro ía baixar un xefe de aviación da Coruña, pero xa deu volta... Da ribeira sacáronos os homes, e aínda hoxe non lles pagaron, nin a meu pai polo cabalo, el xa lles dixo ‘isto é traballar para o inglés’», recorda e sorrí.
Tempos de moita necesidade
«Aquel home tiña uns calcetíns negros e a marca do reloxo na man, pero xa non tiña reloxo nin zapatos -relata-. No 42 había moita necesidade, nós viviamos ben, eramos labradores fortes, tiñamos moitas terras e cultivabamos millo e patacas, pero mirando atrás, penso que viviamos mal, porque traballabamos moitas horas. Cando ía á escola [a Cariño] levaba as encargas de leite, nunha cantimplora de cinco ou seis litros, que era abondo para un rapaz pequeno». Os veciños que recuperaron os corpos da ribeira tamén recolleron a chatarra e vendéronlla a un mecánico de Cariño, «600 quilos a dúas pesetas o quilo». «E despois prendéronos a todos -lembra- e levaron a chatarra a Ortigueira, a un posto de soldados, e alí quedou, e uns mecánicos fórona subtraendo como puideron». A Christine, a bisneta do artillero que faleceu na Punta do Limo, gustaríalle ter unha peza do avión, e hai unhas semanas Modesto conseguiu un filtro de aire, por unha amizade.
Xa casado con Carmen, que faleceu hai cinco anos, e cunha filla, no campo situado por riba das casas da Bacariza uns rapaces estranxeiros montaron unha tenda de campaña. «Víaos, pero como non nos entendiamos... Ata que un mal día unha vaca moi revoltosa que tiñamos se ensañou coa tenda. Chovía e non ían ter onde durmir, así que os invitei a pasar a noite na casa, e estiveron case un mes, por quendas, un durmía na cama e outro no saco», evoca.
A historia da gaita galega
Eran holandeses, estudantes de xeoloxía, e traballaban no que sería o primeiro mapa xeolóxico do cabo Ortegal, explica Modesto. «Por eles souben que o topónimo de Bacariza viña dun material que hai alí... Un deles, Erik, quedou máis tempo, preguntou polo máis típico de Galicia, díxenlle a gaita, e foi a Santiago un 25 de xullo na moto, comprou unha en pezas e monteilla [sempre quixen estudar música, pero meu pai dicía que os gaiteiros morreran todos de fame]. Un día, cando rematamos de segar o trigo, con axuda duns amigos das Pontes que viviran de aluguer na Bacariza, comemos algo na eira e díxenlles ‘ímoslle ensinar ao holandés como se divirten os galegos’, eu tocando a gaita e as mulleres bailando».
A volta de Erik, «o holandés»
Aos tres anos, Erik regresou á Bacariza: «Xa era profesor e veu cunha cuadrilla de rapaces e cun regalo para a miña filla, quedouse covarde ao ver que xa tivera outra. Pasou aquilo, escribiume unha vez, contesteille, volveume a escribir e eu xa non lle contestei». Modesto e a súa familia mudáronse a Cariño e el empezou a traballar co tractor pola comarca, ata Loiba ou San Román (Cedeira). Pero aquilo non era rendible e emigrou a Suiza, onde botou 13 anos (deles sete tamén con Carmen e dous dos catro fillos), sempre na mesma empresa de asfaltado de estradas. De volta en Cariño, xa xubilado, un día, «polo 2000», espertouno Carmen da sesta. «Hai un señor aquí que quere falar contigo, e para min que é o holandés. Viña coa muller, retirado, fora á Bacariza e atopara todo abandonado, e un señor levárao ata a miña casa; despois seguiron vindo dous ou tres anos pasar as vacacións cos fillos, el xa aprendera castelán e pregunteille, ‘e a gaita que, Erik?’. Déranlla á Cruz Vermella, ao non saber tocala...».
«Aqueles xeólogos foron os que descubriron a mina de dunita de Landoi. Dicían que na punta do Limo [que era o que antes se consideraba o Cabo Ortegal] había ouro, pero tan fondo que non valía a pena -narra Modesto-. Ese monte é un misterio, nin funcionan os móbiles nin aquel compás de meu pai que levaba pola néboa... Parece que é porque hai moito imán». Agora, Modesto érguese e vai ao terreo, onde colleita patacas e hortalizas, «ata que quenta o sol», e o venres baixa ao mercado. Ten oito netos e catro bisnetos, e gustaríalle volver a ter noticias de Erik -«xa hai que non escribe»- e de Christine, para entregarlle o filtro de aire.