Nun dos textos recollidos agora no volume A música das palabras (Xerais), o mestre Darío Xohán Cabana debuxaba con emoción, alá polo 2008, a figura do editor e amigo Xosé María Álvarez Blázquez, cuxo labor coma produtor de libros non dubida en cualificar, xa dende as primeiras liñas, de «revolucionario». Son unhas páxinas, en efecto, onde se percibe a profunda admiración que tiña o autor de Galván en Saor polo editor vigués, e poden lerse pensando nun deses comprimidos perfectos que serven para coñecer en poucos trazos o alcance dunha personalidade de enorme valor cultural, neste caso dun tempo de transición para a literatura galega. Pero creo que, no fondo, o retrato que consegue Darío Xohán Cabana do fundador de Edicións Castrelos, alén de recoller os fitos principais da súa traxectoria coma editor, acaba por converterse nun canto ao entusiasmo dos que aman sen límites o seu traballo, exemplificado aquí na arte de facer libros. Nunha especie de manifesto inesperado contra as néboas do pesimismo.
Existen moitos tipos de editores, por suposto. Algúns brillantes e imaxinativos, con visión de futuro, arriscados e proféticos; outros máis limitados e temerosos, pouco proclives ao salto sen rede, encollidos por vellas inercias. Algúns próximos e outros lonxanos a ese gusto pola literatura popular que abandeiraba Álvarez Blázquez, por exemplo. Pero os mellores teñen sempre dúas características comúns. Unha delas é a discreción: non abusan da exposición pública, saben permanecer na sombra, habitan nun razoable fóra do campo. A vaidade queda para os escritores. E outra, por suposto, é o entusiasmo. Unha enerxía que consiste en poñerlle traballo a cada páxina e facerlle fronte ás adversidades dunha industria onde as areas tenden a ser bastante movedizas. Unha paixón, por outra parte, que non ten máis valor por ser exhibida de xeito aparatoso: abonda con ese sorriso inconfundible dos que gozan de verdade co seu oficio.
Lendo a homenaxe que lle tributa o seu amigo, non hai discusión: Xosé María Álvarez Blázquez exercía a fondo esas dúas virtudes, convencido de que na Galicia dos anos 70 do pasado século había un vieiro alternativo —libros populares, baratos e accesibles— ao intelectualismo representado daquela por Galaxia. Así o demostrou, sen dúbida, a enorme difusión das coleccións de Castrelos, eses fermosos exemplares de O Moucho e Pombal que entraron en centos de fogares humildes do país onde nunca chegara un libro en galego, e en ocasións dende lugares de venda tan pouco ortodoxos, polo menos dende unha óptica elitista da literatura, coma tendas de alimentación ou estancos. Darío Xohán Cabana trae a un primeiro plano a imaxe do editor viaxando polas feiras do país nunha furgoneta co rótulo «Amigos das Letras Galegas». A figura do entusiasta discreto, unha vez máis, que despacha libros e espalla cultura coma quen ofrece o seu viño novo. Convén non esquecer que ese temperamento é o que fai mover o mundo.