Fun a Belfast por primeira vez. Vou a Bilbao sempre que podo. Son distintas pero teñen moito en común. Sempre que viaxaba a Irlanda a recomendación dos colegas e amigos irlandeses era que evitase o norte. Despois de décadas por fin cumprín o desexo de visitar os estaleiros Harland & Wolff, os do Titanic. A cidade acollía un congreso de máis de dous mil historiadores e estaba chea de vida, mesmo fóra dos pubs de Commercial Court había moita vida e alegría. Pero os historiadores sempre buscamos pasado e por iso fomos visitar as rúas protestantes de Shankhill e as católicas de Falls Road, a cerna do conflito na cidade que levou a peor parte. Para ver os famosos murais subimos nun dos taxis negros, conducido por un correctísimo chofer con toda a traza de ser un reinserido do tempo dos troubles. Os murais contan a historia pero sobre todo o presente do conflito a través da memoria que cada comunidade escolle. Vimos dúas memorias. A dos católicos nacionalistas do Sinn Féin con referencias a Palestina, Sudáfrica ou Kurdistán en murais que se van renovando, incluído un dedicado a Cataluña. A dos protestantes unionistas substituía Palestina por Israel, e onde os católicos lembraban ao Bobby Sands da folga de fame eles lembraban aos Voluntarios do Ulster coas súas armas cargadas. Onde os republicanos pedían literalmente a fin do sectarismo. Os pro-británicos, no soar dun pub derruído por unha bomba do IRA e convertido en lugar de memoria das vítimas, amosaban o seu temor mantendo a chama das diferenzas: enlazando os atentados do IRA cos recentes de París e Londres e cunha faixa que igualaba IRA, Sinn Féin e ISIS ou a Jeremy Corbin con Martin McGuiness. Diante do noso asombro o chofer dixo: «Freedom speach». Entendemos por que aínda pechan ás 9 da noite o muro de cinco quilómetros construído entre ambas as comunidades cando empezaron os problemas, e que aínda haxa outros trinta muros máis pequenos por todo Belfast. ETA -que a trague o demo!- anunciou a súa disolución vinte anos despois dos acordos de Stormont que remataron co conflito norirlandés. Ambos os procesos foron diferentes na orixe, no final e nos condicionantes, pero teñen moito en común: as xeracións (1968-2000), a compoñente esquerdista, a guerra sucia do Estado, o irredentismo e mesmo o tipo de atentados. O IRA asasinou 1.800 persoas, incluídos 650 civís.
Hai vinte anos de diferenza na disolución e no pedimento de perdón. A posibilidade e a forma da solución tamén foi diferente no Reino Unido e no de España, que son dúas democracias diferentes. Despois desta viaxe e de ler o Eloxio do esquecemento de David Rieff asáltame como historiador unha pregunta que mestura historia, memoria e política: ¿pesarán máis no futuro os máis de oitocentos asasinados por ETA entre 1967 e 2010 que, por exemplo, os máis de cincuenta mil asasinados polos golpistas en Andalucía entre 1936 e 1945? Pensando en Cuelgamuros.