As maceiras de Mondoñedo alimentaron ás musas do autor de «Merlín e familia», que sabía ben que a literatura estaba nos contos que escoitaba na botica do pai e nos relatos inventados da nai
05 jun 2020 . Actualizado a las 05:00 h.As maceiras de Mondoñedo son cómplices dalgúns dos textos máis sobresaíntes da literatura galega, ou así foi como Cunqueiro nolo trasladou, relacionando a súa inspiración co arrecendo das mazás da vila que o vira nacer. Mesmo así, algo tamén influirían nos seus dotes de fabulador os contos que escoitou de pequeno na botica do pai ou a exultante paisaxe da terra de Miranda, onde nacera súa nai, e que sería escenario constante da súa prosa.
Sen ningunha dúbida, a vila natal e os seus arredores van ser a Ítaca do escritor, o lugar ao que volver sempre. Un deses retornos, de seguro o máis amargo, produciuse en 1947, despois de verse obrigado a deixar Madrid e logo de transitar por camiños que o desviaran dos seus ideais de xuventude. Novamente pisaba as rúas empedradas de Mondoñedo, como cando era pícaro, pero sen a alegría de outrora. A vida púñao no punto de partida, pero marcado xa polos seus erros: sen o carné de xornalista, nunha difícil situación familiar, e, pese a iso, no lugar onde as mazás seguían a ser inspiradoras.
A influencia dos amigos
Os amigos sabían ben das cousas de Cunqueiro, pero lembraban tamén o poeta vangardista, o gran conversador dos parladoiros composteláns ou o emprendedor cultural. Quizais por iso foron precisamente os amigos os que acompañaron o seu «desterro» mindoniense e conseguiron que volvese á escrita en galego, primeiro como xornalista, a través de colaboracións para xornais e revistas que asinaba con pseudónimo, e despois como poeta na colección Benito Soto con Dona do corpo delgado (1950).
Ao mesmo tempo fundábase a Editorial Galaxia, a que sería a súa casa editorial en diante. Que o seu amigo da infancia, Francisco Fernández del Riego, fose un dos fundadores axudou a esta frutífera relación que acabaría por renovar a narrativa galega de posguerra.
Non foi doado que Cunqueiro escribise, pero a teimosía de Del Riego chegaba cada poucos días en forma de carta a Mondoñedo, tanto era así que cando se demoraba nos envíos enseguida se queixaba Cunqueiro de que o tiña abandonado. Nesa fraternal relación epistolar, Del Riego aproveitaba para pedirlle artigos, intercambiar impresións de lecturas, compartir rexoubas..., e sempre deixaba unhas liñas para apremalo a que lle mandase orixinais das súas obras.
Con insistencia, e sen cambios nos remitentes, chegaría Merlín e familia (1955), a primeira novela de Cunqueiro en galego á que seguirían As crónicas do Sochantre (1956) e Se o vello Sinbad volvese ás illas (1961). Hoxe as páxinas destas novelas espertan igualmente asombro e complicidade ficcional ao situar o Mago Merlín nas terras de Miranda, ou a Ulises e Sinbad na ría de Vigo. Paralelamente, entusiasmado pola lectura de Shakespeare, o de Mondoñedo dá ao prelo O incerto señor don Hamlet, príncipe de Dinamarca (1958), unha reinterpretación da historia que o dramaturgo inglés universalizou.
Cunqueiro era admirador de Shakespeare e Hölderlin, traducía do inglés, do francés ou do alemán, era un escritor culto, un polígrafo. E mesmo así, sabía que a literatura transcende os libros, que estaba naqueles contos que escoitaba na botica do pai ou nas feiras próximas, e tamén nos relatos que cada día inventaba súa nai para captar a atención da súa prole. Aquela muller que, cal Sherezade, entretiña os seus fillos ata que un deles, Álvaro, en seguidiña deu en aprender o oficio e facerse responsable da calma familiar. Daqueles días da primeira xuventude, é tamén unha novela de vaqueiros en castelán -se cadra a súa primeira novela-, onde os indios falaban galego e remataban vencedores.
Entre o cotián e o marabilloso
Sobre os alicerces desa oralidade e da fabulación familiar, xurdiría anos máis tarde a súa triloxía de relatos: Escola de menciñeiros (1961), Xente de aquí e de acolá (1971) e Os outros feirantes (1979). Un mosaico de tipos galegos que nace do interese e da admiración da nosa xente, do seu carácter, da súa retranca, da capacidade de fascinación polo marabilloso... Contos onde emigrantes, curandeiros, capadores, cegos conviven nun mostrario único entre o cotiá e o marabilloso.
Ata 1961 a súa vida transcorre en Mondoñedo e son os anos máis frutíferos para o escritor en galego. Seguramente as maceiras deran boa colleita e soubo colocar as mazás estratexicamente pola casa para que o seu arrecendo alimentase as musas, ritual que mantivo ata os seus últimos días. Mestura de teimosía, maxia e talento, Cunqueiro converteuse co paso das décadas no referente poético da xeración dos 80 e a materia da súa narrativa anovouse en repetidas ocasións e, moi especialmente, na mirada de Begoña Caamaño. Así pois, parecen certos aqueles versos de Herba de aquí e de acolá (1957): «Pero eu resucitarei, que soio volven os que recordan, compañeiros».