La espeleología desde el punto de vista de las mujeres: «Somos contadas, pero cada vez somos máis»

«Para min é unha inmersión na tranquilidade». Así describe Inma Pumariño (Muras, 1981) lo que para ella es la espeleología. Fue una de las participantes, junto a Maruxa Barros y Lourdes Castiñeira, en la mesa redonda «Espeleoloxía: substantivo, feminino» que hubo en Mondoñedo el pasado sábado, enmarcada dentro del 8M y organizada por la Federación Galega de Espeleoloxía. También protagonizan un documental que se presentó, bajo la dirección de Maider Pumariño. Al igual que sus compañeras, Inma siente la disciplina con pasión. En su caso suma 15 años de experiencia en la misma. No no parecen demasiados pero son «intensos», subraya. Nacida en O Xistral, recuerda: «Sempre fun de actividades pouco convencionais. Xa de pequena xogaba ao futbol cos nenos no colexio e dediquei a vida ao motociclismo. Tamén me deu pola montaña, que me levou aos barrancos. E os barrancos á espeleoloxía». «Rei Cintolo é a cova de Galicia con máis desenrolo horizontal _apunta_. Gústame, porque é unha das xoias da coroa que temos aquí en Galicia. Como a min me gusta moito o ascenso vertical, son máis de Aredelas, que é unha sima vertical». Su rama favorita de la espeleología es la exploración, que probaría primero en Picos de Europa. Realiza unas cuatro o cinco campañas al año y ha viajado por distintos rincones del mundo, a Papúa Nueva Guinea varias veces, adonde volverá en enero, y trabajando con equipos internacionales. «Este ano temos tamén un proxecto de ir a Perú», avanza. Aunque sea de espíritu viajero, concluye: «É un luxo. Con poder explorar na casa síntome súperafortunada porque todo o que descubro aquí déixame mellor sabor de boca».

«Creo que as mulleres temos demostrado que somos especialistas en paciencia e perseverancia, por iso creo que a espeleoloxía é o noso forte»

Comenta que en relación a practicantes femeninas de espeleología, «somos contadas pero cada vez somos máis. Hai xente que vén pisando forte e con moi bo futuro. Como en todas as actividades e facetas nesta vida, cada vez as mulleres estamos por sorte gañando máis terreo». Añade: «En concreto, paréceme que a espeleoloxía é un deporte que se basa fundamentalmente na paciencia, porque hai que traballar moito para obter, normalmente, poucos resultados. Creo que as mulleres temos demostrado que somos especialistas en paciencia e perseverancia, por iso creo que a espeleoloxía é o noso forte».

«A formación e o adestramento en xeneral son importantes, xa non só pensando en competicións»

Maruxa Barros (As Neves-Pontevedra, 1969) sonrié cuando exclama: «O deporte conserva!». Le apasiona y, antes de practicar espeleología, probó con el senderismo, carreras de trail y de obstáculos u OCR. En la primera arrancó por 1992: «Aparte do traballo físico, é importante memorizar e saber qué tes que facer, porque non todas as dificultades que nos encontramos tanto nas competicións como no ámbito de exploración ou en cavidades son as mesmas. Tes que saber qué tes que facer e cómo tes que facer, para poder resolver. No circuito é así e na cova si... ou non. A cova é, a maiores, un sitio escuro onde non hai luz e resbala, cuestións que por exemplo nun espeleódromo non se dan ainda que sirve de base, porque a formación e o adestramento en xeneral son importantes, e xa non só pensando en competicións». Sus cuevas preferidas son las verticales: «É máis divertido. A primeira vez fun á Cova da Ceza, no Courel, moi chula para iniciarse. Logo metéronme en Cintolo, saín mazada e dixen 'como mola isto'. E despois ao Buraco do Inferno, en Ons... Aí sí que xa me enganchou!».

Su afición conecta con el terreno laboral pues realiza trabajos verticales, demostrando una vez más como mujer que ese ámbito de ocupación no debe ser limitante para la población femenina: «Comparten técnicas similares coa espeleoloxía, pero a normativa e o material son diferente». «Para min a altura _añade_ non é o importante, senón os obstáculos que te atopas para chegar aí, o acceso, que che obriga a ver qué técnica vas usar, tanto nun coma noutro. Se entrenas, a resolución é máis rápida e prevés ao mellor dificultades que podan xurdir». A nivel competitivo en TPV (Técnicas de Progesión Vertical) lleva «toda a vida», suma más de 30 medallas y llegó a ser subcampeona europea. Pertenece a la selección gallega (durante un largo tiempo ella fue la única mujer de Galicia que competía en TPV).

«Neste deporte sigue habendo algo de descoñecemento e de invisibilidade»

«Ainda que xa hai xente veterana en espeloloxía, que leva máis de 50 anos, gústame ver que neste deporte entre cada vez máis xente nova ainda que sigue habendo algo de descoñecemento e de invisibilidade», añade Maruxa Barros, miembro del Club Aradelas, siendo también es una referencia y un ejemplo para las jóvenes interesadas en espeleología. Además, subraya que permite un gran abanico de actividades como los puramente científicos. «En competición hai moi bo ambiente», sugiere, para animar a tomar esta vía deportiva, independientemente del género y de la edad, pues sabe de compañeros que «empezaron de nenos e agora de maiores adestran a outros nenos».

«A día de hoxe, hai moitas mulleres no ámbito da espeleoloxía»

Con respecto a la visibilización de la mujer, Maruxa Barros señala: «Hai anos parecía que a muller estaba relegada a un segundo plano e os que daban formación eran homes. A día de hoxe, hai moitas mulleres no ámbito da espeleoloxía e hai bastantes vicepresidentas de federacións, que non están só relegadas a temas de secretaría. No aspecto técnico, tamén hai máis mulleres dando formación».

Lourdes Castiñeira, la más veterana de las tres

Con 65 y recién jubilada, Lourdes Castiñeira, vecina de O Morrazo, también aportó su grano de arena a la mesa redonda mindoniense. En el documental relataba: «A miña vida de ocio empezou en Montañeiros Celtas e segue alí. Agora que non fago espeleoloxía, ou fago o mínimo mínimo, montaña sigo facendo». Su primera incursión fue en la cueva de Cornatel: «Saín encantada». Tanto que la motivó lo suficiente como para querer formarse con la federación y en Cantabria, en uno de los primeros cursos para ser monitor, mientras que recorría el mapa kárstico nacional: «Procuramos encontrar aquelas cavidades ás que non se ía ou que xa case ninguén coñecía. Grazas a información de espeleoloxía do clube dos anos 50 e a través dos paisanos e das paisanas, sempre dábamos con cavidades das que igual había 30 anos que non se sabía delas». «Foi unha escola de formación e unha escola de vivencias, porque non era só a formación de técnicas de espeleoloxia, senón tamén de convivir e compartir, aprender... Un pouco de todo», finaliza Castiñeira.

Celtas abrió otro campo, que fue el de los campamentos infantiles, continuado luego por la FGE, siempre con la seguridad y la diversión de la mano: «En canteira sempre houbo espeleólogos moi ben formados. A campaña de agora en Aradelas é súperespecial: participan personas que queren aprender, vese igualdade e interese. Todos van facer espeleoloxía independiente do xénero. É igual o comezo para que nunhas décadas se atraian máis nenas á espeleoloxía». Recuerda que cuando aterrizó en la misma se encontró con «mulleres pioneiras de verdade, pero sempre había pouquiñas». Nunca se sintió discrimada por serlo. Personas como ella, las veteranas, fueron las que abrieron camino para un futuro más igualitario.

---

---

---