De Oleiros a Sego: la historia de la capital barbanzana, a través de sus topónimos

Celia Riande García
CELIA RIANDE RIBEIRA / LA VOZ

BARBANZA

MARCOS CREO

Fernando Cabeza publica una obra que indaga en los nombres de la zona

21 mar 2023 . Actualizado a las 09:34 h.

No se les presta demasiada atención, pero los topónimos pueden esconder información de gran valor sobre los lugares a los que nombran, arrojando curiosos detalles sobre las costumbres y la historia de los que allí residían.

Uno de los mayores expertos en este campo es Fernando Cabeza Quiles, filólogo gallego que, tras haberlo hecho con otros dos concellos, publica ahora, de la mano de la colección Terra nomeada de la Real Academia Galega, un volumen que indaga en el origen y significado de más de 200 nombres dentro del concello ribeirense.

«Fixen a toponimia de Ribeira, en primeiro lugar, porque vivín alí e iso fai que lle teña apego. En total, o libro abarca 215 formas, presentadas por orde alfabético, sendo algunhas transparentes, é dicir, que coinciden con palabras actuais, e outras opacas, isto é, que non se entenden de xeito tan sinxelo». Así explica Cabeza Quiles el contenido de Toponimia de Ribeira, una obra que cuenta con auténticas joyas escondidas sobre la historia del concello barbanzano.

«Artes adoitaba ser Artines e Olveira era Olvaria. Ademais, Santa Uxía foi de Deán ou de Carreira antes de ser de Ribeira, que é un topónimo relativamente recente». De este modo ejemplifica Cabeza Quiles el contenido de una investigación donde la historia cobra un papel protagonista: «En Ribeira, pero en realidade en case todos os concellos costeiros, os topónimos antigos son os do interior. Oleiros, por exemplo, aparece no 1911. A explicación é sinxela, a costa non se ocupaba porque había invasións polo mar e non eran terras seguras».

De este modo, explica el experto en toponimia, una vez cesaron los ataques marítimos, los pueblos se fueron extendiendo hacia el final de la ría persiguiendo su sustento: «A sardiña íase acabando no interior e ían cara Ribeira ou Aguiño».

Peculiaridades lingüísticas

Uno de los aspectos más curiosos de la toponimia ribeirense, asegura el experto, es la influencia del seseo en la evolución de los nombres:

«Esta característica da fala que se presenta na zona vese moito en como foron mudando os seus nomes. A Covasa aparecía no século XVIII, da man do Padre Sarmiento, como Covaza, e Coroso tamén adoitaba ser Corozo. Outro exemplo é o de Sego, en Artes, que pode ser por algunha persoa invidente ou pola presenza dun camiño que por aquel entón non daba a ningures».

En cuanto a cómo investiga Cabeza Quiles, el filólogo señala que es clave desplazarse a los lugares de estudio y hablar con su gente: «Tes que preguntar aos maiores, porque sempre dan unha información moi valiosa». Asimismo, indica el divulgador, las aportaciones de otros expertos fueron esenciales para poder conocer en profundidad la historia de la capital barbanzana: «Contei cunha serie de colaboradores, como Domingo Regueira, Manuel Gago, Xosé María Fernández Pazos ou Daniel Bravo, entre moitos outros que axudaron cando non podía viaxar pola pandemia».

«O nome de Corrubedo vén da presenza dun curro que era vello»

Pese a que Fernando Cabeza Quiles sea un experto en su campo, eso no impide que el divulgador haya cometido algún que otro error al indagar en los topónimos más complejos.

Al preguntarle al respecto, el filólogo no duda en señalar el nombre de Corrubedo como uno de los más complejos que incluye la zona de Ribeira: «Ás veces, os topónimos poden ser moi dificultosos. No ano 1992 publicara en Xerais un libro neste campo e interpretara mal o nome Corrubedo, relacionándoo coas pedras cando non ten que ver».

Pese a que Cabeza Quiles se diese cuenta casi de inmediato de su error, la publicación ya se había hecho, algo que el experto recuerda entre risas: «Moitos collían a miña explicación errada, pero sen citarme. Incluso había un cartel na zona que explicaba o nome tamén de forma incorrecta».

Una vez reconocido el error, el filólogo se desplazaría al lugar para tratar de dar con el auténtico origen del término Corrubedo, un trámite que considera fundamental: «Pode haber detalles naturais que teñan que ver».

En cuanto al verdadero significado del topónimo, Cabeza Quiles señala que nada tendría que ver con la piedra: «O nome de Corrubedo vén da presenza dun curro que era vello. Cando falamos deste tipo de construcións, o máis normal é que se faga referencia ás dos cabalos, pero tamén podería ser para o cultivo de vexetais ou para protexerse do vento. Probablemente houbera un en esta zona, pero non sei cal sería a súa utilidade».