É o corazón da Costa da Morte, pero tamén a Galicia tinguida de loito polo sangue do Prestige | Escribe María López Sández
15 nov 2020 . Actualizado a las 05:00 h.Para min, que son de interior, a primeira imaxe de Muxía foi unha creación literaria: a Muxía de La hija del mar que encarna, para Rosalía, a Galicia sublime. Tratábase dun espazo ermo e espido, dominado por un océano bravo e poderoso e abrazado pola forza dos cantís batidos polo vento e a rompente. Un escenario radical, moi afastado da beleza doce e agarimosa das beiras do Sar e o Sarela, ese país verde e húmido, arrolado pola chuvia e poboado de carballeiras, que enche outras páxinas da autora e que conforma, en grande medida, a imaxe-tipo que aínda hoxe temos de Galicia.
Como lectora, sempre fun moi sensible a como se constrúen os espazos nos textos. Coido que é determinante esa sensación inmersiva e atmosférica que un relato pode chegar a producir. Algunhas das obras que máis me gustan acadaron tal condición para min xustamente pola súa capacidade de debuxaren con tinta, sobre o papel, unha sensación espacial; polo seu poder invocar un mundo cos seus cheiros, as súas formas e as súas cores. Porque os espazos son os depositarios das nosas vivencias e mais as nosas emocións, tanto a nivel individual coma a nivel colectivo.
Dicía Gaston Bachelard que a nosa memoria está moito máis ancorada no espazo ca no tempo e, certamente, o paraíso perdido da infancia de cada un e cada unha de nós está chantado nun lugar.
Cando definín o tema da miña tese fíxeno guiándome por iso: quixen comprender como o xeito en que a literatura describira a nosa paisaxe determinara a nosa identidade colectiva. Os galegos relacionámonos co noso territorio dunha forma particular e iso é algo que está cheo de sentido. Sempre me engaiolou a forza da paisaxe antropomórfica de Pondal, a súa fascinación polos mitos, as súas épicas descricións dos piñeiros dotados dunha voz que emerxe cunha autoridade ancestral. Mais Rosalía ten moito máis que ver en como nos vemos hoxe. A súa cosmovisión impúxose. Tivo o grande mérito de describir e representar Galicia tal e como hoxe a entendemos, conformando, no sucesivo, a nosa percepción.
En La hija del mar atopa unha expresión magnífica a paisaxe sublime que a estética romántica nos ensinou a apreciar e que chegou a erguerse, grandiosa, por riba dos espazos amables e bucólicos. Fronte ao rexeitamento que o mar, o deserto ou a alta montaña, como espazos hostís ao ser humano, espertaran desde antigo, a partir do século XIX ergueuse un novo patrón. A inmensidade do océano, os cumes rexos e misteriosos e as neves e os desertos ermos concitan, na súa radicalidade, un xeito de atracción fascinadora. Non en van é neste intre cando xorde a práctica do alpinismo ou cando o xardín inglés, imitador da natureza espontánea, se impón sobre o xeometrismo e a racionalidade do modelo francés. Na súa exploración das emocións extremas e dos espazos máis agochados da nosa mente os románticos atoparon no enfrontamento do individuo á grandeza natural a máis potente das metáforas. E velaí O paseante sobre o mar de nubes de Friedrich.
Rosalía, que coñeceu de moza Muxía e a cantou fermosa, leda e festiva nos Cantares gallegos, soubo ver o seu potencial para encarnar a Galicia sublime. Cando no famoso Limiar desta obra repasa as paisaxes galegas, non esquece esa conexión co sublime e, xunto ás «ribeiras apacibres e sereniñas» invoca «cabos tempestuosos que aterran e adimiran pola súa xigantesca e xorda cólera… mares imensos…». Non teño dúbida de que ao escribir estas palabras lembraba as terras de Muxía. Ela mesma deixou escrito en La hija del mar o que seguramente sentiu ao vela por primeira vez, aos 16 anos: «Un poeta, un artista, que de repente se hallara transportado a aquellas riberas salvajes, enmudecería de admiración al ver un tan grandioso desorden, al escuchar aquellos acentos gemidores de la naturaleza».
As novelas de Rosalía foron inxustamente ignoradas durante decenios. Desprezadas pola literatura castelá por consideralas obras dunha autora galega e esquecidas pola literatura galega por estaren escritas nun idioma alleo. Apenas foron lidas e estudadas. Mais agora a Rosalía narradora está recibindo a atención do público e da crítica e hai boas e actualizadas edicións. O mellor de La hija del mar é xustamente a forza dos seus espazos, a construción dunha Muxía sublime, que expresa dor e esgazamento, mais tamén forza e afouteza. A mesma intención dignificadora que guía a Rosalía nos Cantares inspira a descrición que fai de Muxía en La hija del mar e, se na obra poética, facendo uso do tópico da modestia, se doe de que a paisaxe galega non conte para cantala coa pluma de Trueba, repite o xesto na novela ao invocar a Hoffman ou Lord Byron : «Hay en este olvidado rincón de Europa paisajes dignos de ser descritos por aquel que era el más grande de los poetas».
Para min, Muxía é inseparable das palabras coas que a recreou Rosalía. É a expresión máxima da Galicia extrema e sublime, o corazón da Costa da Morte coas súas resonancias existenciais e míticas. E é, tamén, a Galicia de loito tinguida de negro polo sangue do Prestige. Xamais esquecerei o día que a visitei, hai xa 18 anos, co meu fillo recén nado. Xacía cuberta do vesgo mouro que fixo berrar a Galicia enteira «Nunca máis». E logo a rotura da Pedra de Abalar e o incendio que arrasou o Santuario da Nosa Señora da Barca no ano 2013 non fixeron senón intensificar esa fonda sensación de paisaxe extrema que invita ao silencio para deixar zoar o vento e que sexa el o que exprese as verdades que calamos. Porque en Muxía todo é cósmico e telúrico e a natureza fala de seu e sen cancelas.
DNI. María López Sández. María López Sández (Lugo, 1973). Licenciada en Filoloxía Hispánica, Inglesa de Galego-Portuguesa pola USC. Doutora en Teoría da Literatura e Literatura Comparada, tamén pola universidade compostelá. Recibiu o Premio Ramón Piñeiro de Ensaio 2007 e colaborou en diversas investigacións sobre Rosalía de Castro. Tamén afondou na narrativa, obtendo o Premio Repsol de Narrativa Breve 2012 e sendo finalista noutros galardóns. Vén de publicar «Illados. Diario da pandemia», en colaboración co fotoxornalista Miguel Muñiz. É mestra nun instituto de Negreira e profesora asociada da USC.