Ediciones 98 publica «Los otros feriantes», unha tradución ao castelán do libro do gran escritor mindoniense
22 oct 2022 . Actualizado a las 05:15 h.
«Podía ser que aquela xentiña fose a un tempo inventada por min, ou tirada da realidade, ou delambas cousas a un tempo. Eu retrataba ao minuto nunha feira, na feira galega, a esta xentiña de nós. Fíxenme tan amigo deles, que me doía deixalos nun caixón da miña mesa». Nunha pequena nota aclaratoria que abre o libro Os outros feirantes, lembra Álvaro Cunqueiro (Mondoñedo, 1911-Vigo, 1981) como trataba de explicarlle ao doutor Domingo García-Sabell a grácil e intanxible natureza destes escritos.
O dilema entre realismo e maxia, entre realidade e ficción, atravesa a obra toda de Álvaro Cunqueiro (Mondoñedo, 1911-Vigo, 1981), esa ambigüidade é un dos fundamentos e dos sinais de identidade dunha escritura que non tivo precedentes, nin moito menos lle saíron herdeiros. Neste sentido, unha das facetas máis fascinantes da prosa cunqueiriana son as tres coleccións de descricións de tipos populares —Escola de menciñeiros e fábula de varia xente (1960), Xente de aquí e acolá (1971) e Os outros feirantes (1979)—, que el recoñecía como parte dun único relato, ás que daba unha enorme relevancia dentro da súa produción e que están confeccionadas mediante unha orixinal fórmula na que quizais aceptaba unha certa débeda con Castelao. Pouco despois de publicar Xente de aquí e acolá, en outono de 1971, nunha carta a Ramón Piñeiro, trataba de explicar o lugar central que estas pezas ocupaban no seu labor literario: «Coido que fica tocada unha das mil caras da xente nosa, do ser galego».
A dualidade realidade/fantasía en Cunqueiro, que é un fermoso misterio, asolaga as páxinas de Los otros feriantes, que trae agora ao castelán o selo madrileño Ediciones 98 en tradución de Julio Manso Barrios, un retablo que é un auténtico prodixio en cuxa cerna abrollan a crónica cotiá, a fabulación, a melancolía, a imaxinación, a tenrura, o mito, a compaixón, a memoria e unha visión que —de natural, sen proclamas nin alborotos, cun espírito que conxugaba a aparencia dun home un chisco despistado con outro tanto de preguiceiro— alcanza un puro vangardismo.
Evocaba García-Sabell ese Cunqueiro distraído, que —contaba no limiar de Merlín e familia— chegaba aos encontros de amigos en Compostela como vido de moi lonxe. Mirábaos como se acabase de descubrir neles un ser doutra especie ao que era preciso tratar con delicadeza. Viña, prosigue García-Sabell, dunha viaxe de lonxe e indescritible e custáballe, de inicio, facer pé no chan do corrente. El é, por riba de todo, unha testemuña, polo que cando narra, así sexa un suceso absolutamente inverosímil, non mente, testifica. Porque o que mente comeza por non crer no que el mesmo conta. E Cunqueiro —argúe— é «o máis notable credor de Galicia», por iso lle resulta tan difícil percibir con claridade os lindes entre fantasía e obxectividade. «Xustamente por ser un inmenso credor, é un estupendo creador», razoaba o médico e polígrafo.
Nos seus inaugurais pasos na carreira de cunqueirólogo anda Jesús Blázquez, fundador e responsable de Ediciones 98, que vén de desfrutar en Mondoñedo do balbordo dos cabalos na feira As San Lucas, onde profundou nesta indagación das febles fronteiras que non deixan —endexamais— o ordinario dunha beira, e o extraordinario, doutra. Namorado destas terras luguesas, húmidas e verdes, ri a gusto mentres fai reconto da súa inmersión —«complexa», como abulense de nacemento e madrileño de adopción— no trato coas xentes valecas, hospitalarias, xenerosas e cheas dun humor retranqueiro e nebuloso que semella que todo o envolve. Blázquez ten en alta estima a literatura de Cunqueiro —«é un dos máis grandes», sinala no seu galego incipiente—, pero pensa que fóra de Galicia non está suficientemente comprendida, nin tampouco valorada. Non só por ese descoñecemento, senón tamén pola súa inesgotable beleza, propúxose publicar en castelán Los otros feriantes e xa anda metido, admite, en gozosas pescudas detrás doutros títulos de Álvaro Cunqueiro.
«Neste espello teñen ficado rostros do que chamamos ser galego»
Nun breve pero significativo epílogo de Los otros feriantes, César Cunqueiro, fillo do escritor e poeta mindoniense, trae ao papel o que o seu pai escribe sobre a condición dos parroquianos que pon en xogo en Escola de menciñeiros: «Trátase de xente de nós, e neste espello teñen ficado rostros do que chamamos ser galego, da insondable profundidade de ser galego; un ser racionalista e supersticioso: un intelectual». E insiste ao citar o que lle escribe sobre os seus personaxes a García-Sabell interrogándose sobre se os houbo ou incluso se os hai, sobre se nas súas fábulas a distancia é pequena ou grande entre o vivo e o pintado. Son retratos de xentes da tribo galega, replica el mesmo deseguida, porque non poderían ser doutra, di, porque teñen un xeito propio de traballar a terra e ata un xeito propio de imaxinar. Non teñen unha maneira diferente de soñar, de se sorprender, de anhelar, de crer, por exemplo, da dos cataláns?, remacha. O autor de As crónicas do Sochantre, deixou dito Francisco Fernández del Riego, «coñecía como poucos este noso país, ledamente, bondadosamente, con naturalidade; e coñecía aos que vivían nel e non necesitaban outro: cazadores, pescantíns, menciñeiros, labregos, emigrantes e mareantes». «Al conservar en la imagen los archivos de la tradición cultural humana —conclúe César Cunqueiro sobre a obra paterna—, la ha salvado para el hombre, bañándola en una luz, desconocida antes de él, una misión y una aportación que [...] encauzará el futuro de un mundo cambiante dentro de la senda abierta por los antiguos, que para nosotros, europeos, son, en primer lugar, los griegos».