No 40.º aniversario da súa estrea, que se celebrou o día 28, a curta de Chano Piñeiro refulxe polo valor etnográfico do seu retrato de Galicia
31 dic 2024 . Actualizado a las 05:00 h.Cando Carl Theodor Dreyer rodou A paixón de Xoana de Arco non permitiu que a actriz que encarnaba a doncela de Orleáns, Renée Falconetti, fose maquillada. A razón que aduciu foi que el intentaba atopar o rostro máis humano, máis natural, o rostro da campesiña que un día fora Xoana, e ese rostro só podía atopalo detrás da maquillaxe. Segundo o cineasta danés, as engurras crean unha paisaxe do rostro. Que non daría Dreyer, seguramente, por rodar con Asunción Ogando, a velliña que converteu o seu rostro na metáfora da Galicia rural que Chano Piñeiro (Forcarei, 1954-Vigo, 1995) teimou en levar á pantalla na súa curtametraxe Mamasunción! Que non daría por traballar con aquel rostro que tiña máis de paisaxe ca de rostro!
Quen vise algunha vez un filme do cineasta danés sabe da importancia que lle daba ao rostro humano, unha terra que nunca cansaba de explorar. Non había para el experiencia máis nobre ca gravar un rostro sensible á misteriosa forza da inspiración, ollar como se animaba dende o interior e se convertía en poesía. Isto faime pensar no sorriso natural de Mamasunción, unha anciá que non sabía que estaba a rodar unha película e que, por esa mesma razón, quizais fose a anciá máis natural que unha cámara de cine puido filmar xamais.
Detrás desa cámara estaba a ollada tamén natural, nunca artificiosa, do amigo Chano Piñeiro, quen, de vivir, faría 70 anos o pasado 12 de outubro. Fixo trinta o mesmo ano da rodaxe da que sería a curtametraxe clave do cine galego e en galego, a que o levou á súa posta de longo. Acadou premios en Bilbao, Figueira da Foz, Oberhausen, Cracovia, Tetuán e Sídney, ademais de ser exhibida en Gante, Uppsala, Trondheim, Moscova, Melbourne, Newcastle, Clermont Ferrand e Bos Aires. Estou por apostar que nalgúns deses lugares sería a primeira vez que escoitarían falar galego na gran pantalla.
Da estrea de Mamasunción en Vigo cumpríronse corenta anos o sábado 28 de decembro. Esa Galicia rural que el mostrou na pantalla xa tamén hai tempo que esmorece. Algún día —non afastado, vendo como van as cousas— pode que unicamente sexa obxecto de museo.
Ton documental
O ton documental que Chano lle aplicou á curtametraxe fai dela unha valiosa crónica do mundo que viviron os nosos pais e nais e as nosas avoas e avós, un mundo nada doado, dunha aspereza fronteiriza coa miseria, non apta para veleidades nin para corazóns crebadizos. E, malia todo, xera unha forte nostalxia por aquel mundo que se vai perdendo, que aínda non se foi, pero que xa se ten ido. Como dixo Sam Shepard, sempre hai un tipo de nostalxia polos lugares onde te recoñeces a ti mesmo.
Aínda que a nostalxia é unha sedutora mentireira e un perigoso xeito de comparar —pois ao lembrar algo con nostalxia nunca estaremos sendo obxectivos—, moitas veces preferimos as súas nubes místicas ao pedrallento chan da propia realidade.
Do que non cabe dúbida ningunha é de que Mamasunción ten un valor etnográfico e antropolóxico evidente, pois Piñeiro soubo reconstruír, en plena posmodernidade, a Galicia que xa levaba un tempo perdéndose, cunha verosimilitude digna de eloxio, ata meternos de cheo naquela realidade dura, pero nosa, máis nosa cá urbana.
A hucha da lingua
Alguén lle apuxo unha vez ao cineasta o cualificativo de ruralista, e tratou de entalalo nesa etiqueta para lle restar valor ao seu cine, sen caer na conta de que a Galicia que Chano Piñeiro enfrontaba con mestría era rural en máis das dúas terceiras partes. Como podería representala doutro xeito? E esquecendo, ademais, que aí, nese medio rural, estaba a hucha da galeguidade e da lingua de noso. Se a estas alturas estamos nun devalo certo do idioma, cómpre decatarse de que, se non fose polo ámbito rural —sobre todo durante a ditadura—, ese devalo sería moito máis veloz e acusado, e por iso estou certo de que contribuíu a conter unha chisca máis no tempo a marea de alleamento que ameaza con deixarnos sen a cerna da nosa identidade.
Cando a tía Asunción faleceu, o reloxo que tiña no seu cuarto —que deixara de dar as horas había xa tempo— volveu dar as sete cando o cadaleito traspasou o limiar da casa. Ninguén soubo explicar moi ben aquel feito inusual. Se cadra comezaba a marcar as horas da eternidade daquel rostro ancián que fixo, da man de Chano Piñeiro, que o galego se escoitase en todos os recantos do mundo.
Francisco Rozados, escritor e biógrafo de Chano Piñeiro