Candelaria Fernández tiene 105 años: «Os domingos tomo un vermú ou un vasiño de viño con gaseosa á comida»

Candelaria Fernández Montero naceu no Val (Narón) hai 105 anos. «O 17 ou 18 de xullo, se chego aló, fago 106», explica esta muller que non aparenta a idade que ten, e cunha memoria que supera o paso do tempo. «Oio moi mal, muller», aclara. Viúva deSde os 66 —«Non deixei de chorar polo meu homiño nin un día durante cinco anos»—, Candelaria vive cunha das súas fillas, con Manola, no barrio de Caranza.

—A lonxevidade venlle de familia?

—Que va, muller. Mamá morreu con 37, cando naceu o meu irmán pequeno, Alfonsiño, que durou ata os 83. Pero os demais irmáns morreron todos noviños: con 22, 14 e 18. Papá foise con 86 anos e o meu home con 66.

—Pois xa dirá cal é o segredo. Como foi a súa vida?

—De noviña, moi escraviña. Era todo traballar, ir á herba, ao río a lavar a roupa, carretar leña para o lume, encher a caldeira de auga, que había que sacar do pozo; e de casada tamén. O meu home traballou no economato de Bazán, pero tiñamos vacas... Casei con 26 anos e teño catro fillos (Manuela, María del Carmen, Lalita e Fernando), dez netos e once bisnetos. Vivín sempre no Val, pero estiven dez anos en Ferrol co meu home, ata que el enfermou. Está alí, naquela foto. Colleu unha enfermidade doente. Cando morreu, aquilo non parecía un enterro, parecía unha feira, puxen catro coches grandes para a xente.

—Algo faría moi ben vostede para durar tanto tempo...

—Non fixen nada especial. A miña vida foiche moi escraviña. Nin á escola me mandaron, había que axudar a traballar. Aprendín a ler na casa e o meu nome vouno poñendo.

—Ten a pel estupenda e poucas enrugas, botaría moitas cremas?

—Que va muller, toda a vida lavei a cara con auga fría, pero na ducha, non, eh, auga quente.

—Dúchase sola aínda ou xa non?

—Ata agora non me fai falta ninguén para ducharme, tamén me peino, estiro as sábanas da cama...

—Come de todo?

—Como todo o que me dean. Os domingos tomo un vermú e ás veces, un vasiño de viño con gaseosa á comida...

—Como se entretén?

—Vexo a tele, Pasapalabra, la Ruleta, Gayoso... Se teño sono apago a tele.

—Non sae da casa?

—[Responde Manola, a filla] Sae un día de casualidade, anda mal e non quere silla de rodas...

—Algún achaque de saúde terá.

—Mira, por aquí [di, sinalando unha perna] pasoume un carro por enriba cargado con leña. Deixamos as cativas na casa para que fixeran a comida, e fomos á herba o meu home e máis eu. Cargamos o carro e enriba puxemos leña. Como as vacas lle tiñan medo, mandoume que tirara eu do carro e el quedaba detrás. Pero as vacas vírono e saíron a trote, eu caín e o carro cargado pasoume por encima da perna. Por iso estou coxa.

—Non ten nin colesterol nin tensión alta nin nada?

—[Volve responder Manola] Nada, xa ves a memoria que ten. Ven o médico á casa e satura ben, o corazón tamén. Toma Trankimazin polas noites porque di que ten medo a morrer e Seguril, para a retención de líquidos.

—Ten medo a morrer?

—Si, se morrera durmindo, estaría encantada, non quero pelexar.

—Pasou fame?

—Home non, houbo sempre pan dabondo na casa, papá e mamá sempre tiveron patacas para vender e comer. Iamos de vez en cando a Ferrol a facer cartos, andando e cargadiñas cunha cesta de patacas na cabeza, e cando viamos unha muralla, parabamos e pousabamos. Tamén iamos ás feiras. Unha vez, fomos ata á do Trece, días antes de Noiteboa, con polos para vendelos. Cando estabamos polas Boieiras, todo era lama e auga, escapoume un galo da cesta e as compañeiras axudáronme a collelo. Facía un frío doente, e cando acababas, comprabas un corñecho que valía unha mota antes de tirar para a casa. Isto de solteira. Xa de casada ía ao muíño de Castro andando e cargada, ou a Freixeiro ao médico en bicicleta.

«Estou á porta, se me leva durmindo, bendito sea Dios, son feliz, non sei que fago aquí» 

Candelaria é unha persoa moi coñecida e querida no Val. Naceu diante de Casa Reverte, que antes fora cine e salón de baile, pero, cando casou, mudouse un pouco máis adiante, cerca da Concha. Ata fai once años, é dicir, cando contaba con 94, viviu uns anos sola na casa da aldea. «O pasaba pipa», recorda. Durante a conversación, aparecen a cada rato recordos, bos e malos, do pasado. Como das súas amigas Paca de Embade, Manola de Paulos e Nebucha de Paquito: «Éramos catro moi unidas, todas se foron menos eu... Estou á porta, se me leva durmindo, bendito sea Dios, son feliz, non sei que fago aquí».

—Nunca pensou que ía durar tantos anos...

—Non muller.

—E, despois de tanto tempo, como celebra os cumpreanos?

—Ao mellor xa non chego ao seguinte.

—[Responde a filla] Non quere celebralos, o último foi cando fixo 90.

—Viaxou fora? Ou sempre estivo entre Ferrol e Narón?

—A algún viaxe fun, si. A Benidorm co meu home, despois con Alfonso, o meu irmá, e a súa muller Antonia; cunha amiga de Covas fun a Lurdes e a Andorra cinco días, a Portugal varias veces. Gustábame todo.

—Bota de menos os tempos de antes?

—O mundo cambiou tanto, como cambia a noite e mailo día, oxalá que siga así. A vida de antes non a boto de menos, esa que non volva... Están as terras a campo todas, e daquela, cando era unha chavaliña, non chegaban as terras, os homes pedían monte para cavar e botar trigo ou centeo.

—Durme ben?

—Durmo ben, si, me levanto sobre as nove e media, porque ás dez teño que tomar unha pastilla, e despois de comer boto unha siesta de tres horas...

---

---

---