O franquismo segundo Caneiro

DIEGO AMEIXEIRAS

FUGAS

12 jul 2019 . Actualizado a las 05:00 h.

Cando morre Franco, o 20 de novembro de 1975, Xosé Carlos Caneiro era un rapaz de doce anos que se alegrou por non ter que ir a clase. Esa ledicia tivo que ver tamén co aprecio que sentía polo seu veciño Víctor, un militante comunista que vivía no segundo andar do edificio onde residían os seus pais, en Ourense. Aquel home, que iniciado sétimo de EXB lle emprestou un exemplar de O capital, facíalle aprender as datas máis significativas do franquismo para non ignorar o terror fascista. «Perdoar si, esquecer nunca», dicíalle. E Caneiro, moi guiado, anotaba aquelas escuras efemérides nun papel xunto coas ideas que se lle ían ocorrendo para inventar historias. Franco estaría morto, pero a biblioteca dos Salesianos de Ourense, onde se refuxiaba diariamente un escritor futuro, seguía moi viva.

Entre a nostalxia, un pouso irónico e a censura da barbarie, Caneiro emprende esta viaxe persoal pola biografía do ditador que, no fondo, funciona coma un recurso para desatar algunhas melancolías (a felicidade escolar, os traxectos no autobús da Villalón), sinalar algún episodio da loita antifascista (a batalla de Cambedo) ou lanzarlle dardos á actualidade, cando di lembrar algúns preceptos da Lei Fraga no desexo de «control público dos medios» por parte dalgún líder da esquerda. Do antigo ministro apunta que foi «probablemente o máis instruído dos membros do gabinete franquista», aínda que lle reprocha a súa resposta a José Bergamín (que o levou de novo ao exilio) cando este denunciou, con outros escritores, as torturas aos mineiros asturianos en 1963. E sobre Franco conclúe, como é sabido, que «vivía instalado na ordinariez intelectual e na carencia de pretensións culturais». O adolescente Caneiro, no canto de tanta escuridade, prefería os días sen clase e a trincheira da biblioteca. E ter colegas coma o Víctor, o amigo que che deixa libros raros que entendes anos máis tarde.