Mentres na España do lercheo literario seguen a voltas co espectáculo festivo do Planeta, por aquí non se nos quita a ledicia de contar entre nós cun novo Premio Nacional de Narrativa, o cuarto en lingua galega despois do trío formado por Alfredo Conde, Suso de Toro e Manuel Rivas. En certo sentido, o galardón para Xesús Fraga, que escribe lonxe do eixo Madrid-Barcelona, onde sempre xogan con vantaxe, funciona estes días como antagonista perfecto fronte a exaltación da comercialidade que se estila noutros ambientes, onde hai tempo que a literatura importa menos que a propagación de ruído. Andan por aí adiante enfrascados no affaire Carmen Mola, cuxa polémica ten visos de estirarse aínda un par de capítulos máis, pero por estes lares, satisfeitos pola batalla gañada, dedicámonos a admirar un escritor betanceiro moi de Londres que nos agasallou cunha emocionante historia titulada Virtudes (e misterios). Non me atrevo a dicir que isto nos faga mellores. Pero a unha saudable distancia dalgúns circos, a música dos nosos aplausos a Xesús Fraga garda unha sonoridade especial.
Repasando a nómina dos premiados dende 1977, que un autor en lingua galega reciba un galardón destas características -coma no seu momento Pilar Pallarés ou Olga Novo na modalidade de poesía, por poñer dous casos recentes-, fai visible de novo nunha desas anomalías felices ás que de cando en vez nos agarramos para fantasiar coa idea dun territorio que se enfronte con menos tensións á súa diversidade. Porque non é o habitual, está claro: o recoñecemento ás obras editadas en catalán, éuscaro ou galego continúa a ser algo anecdótico, un paso nas puntas dos pés por esoutras literaturas do Estado sempre tan remotas, a miúdo reducidas a categoría lingüística. Por iso unha ollada máis plural, tan desexable para os premios, debería estenderse tamén a quen se encargan de facer quinielas dende as páxinas culturais de certos terminais da meseta, instalados nunha condescendencia endémica ante todo o que non acaba circulando pola M-30. Quizais así non quedarían tan fóra de xogo cando souberon que un tipo de Betanzos, tradutor de Kerouac e Nabokov ao galego, andaba dando saltos de alegría a seiscentos quilómetros de distancia.
Xesús Fraga non é autor dunha obra extensa. E semella non ter présa no oficio de escribir, malia o aceleramento que deu a súa traxectoria estes días. Ata a publicación o pasado ano de Virtudes (e misterios), a súa anterior novela para adultos databa do 2004, hai case dúas décadas. Dende aquela emotiva Solimán, un par de incursións na literatura xuvenil, un feixe de brillantes traducións e moito xornalismo cultural nestas páxinas. Imaxínoo ao longo deste tempo tecendo con paciencia os fíos sutís da súa historia, con ese vagar que piden as narracións profundas, anos e anos convertido nun ourive silencioso que se vai infiltrando nas verdades máis delicadas da vida. Coido que o Premio Nacional de Narrativa deste 2021 foi tamén un recoñecemento á discreción, a un xeito de escribir sen urxencias, á liberdade de crear dende o corazón da estirpe. A unha maneira de amar a literatura e de atoparse coa memoria da familia. E iso si que é unha festa.