Exeria, María Luz Morales, María Pérez, a Balteira, María Mariño, María Victoria Moreno, María Xosé Queizán e Rosalía son algúns dos nosos faros estelares
08 mar 2024 . Actualizado a las 05:00 h.Cada 8 de marzo saímos ás rúas a reivindicar a nosa posición na sociedade, a nosa metade de ceo, como escribiu Xohana Torres. Facémolo porque non queremos ser aquela Penélope que agardaba a chegada de Ulises tecendo e destecendo unha tea de soños e frustracións. Erguemos a mirada ao futuro porque arelamos novas metas, pero non renunciamos ao recoñecemento de quen antes ergueu a súa voz ou a deixou ecoando nun papel.
As mulleres termamos do sistema literario, sostemos nas nosas mans os libros, como afirman todos os estudos que corroboran que lemos máis, quizais coa sede de a quen durante séculos se lle privou o acceso á educación. Polo mesmo, son escasas as páxinas asinadas por mulleres ata o século pasado, hai excepcións como Safo, a poeta do amor, da paixón, que achega nos seus versos un claro sentimento feminino. Logo Jane Austen con novelas onde retrata psicoloxicamente e con mestría personaxes como Emma e, moito máis rupturista, Mary Shelley, autora de Frankestein ou o moderno Prometeo, unha novela de terror, unha alegoría da perversión á que pode chegar o desenvolvemento científico sen ética. Foi publicada de forma anónima en 1818 e, como o prefacio o asinaba o seu home, atribuíuselle a el ata que se reivindicou como autora nas seguintes edicións.
Virginia Woolf sostiña que á hora de crear se precisaba unha independencia económica e un «cuarto propio» onde poder traballar sen interrupcións. De seguro moitas das nosas autoras tardaron en conseguir ese espazo ou fixeron da cociña ese lugar de traballo, como confesaba María Victoria Moreno. Como moitas, converteu a mesa de xantar en escritorio creativo e así podía atender as tarefas domésticas, ao tempo que xurdían no seu maxín historias para a xente miúda.
Outra opción era optar pola clandestinidade, así María Luz Morales ocultaba a autoría das súas crónicas cinematográficas no xornal La Vanguardia baixo o pseudónimo de Felipe Centeno. Un día presentáronse os responsables da produtora Paramount admirados por aqueles artigos e, cal foi a súa sorpresa, que atoparon unha muller brillante que logrou vencer os seus prexuízos, ata tal punto que a contrataron como asesora e tradutora. Cando estalou a guerra, en 1936, asumiu as funcións de directora do diario e iso vaina levar ao cárcere, despois foi inhabilitada, aínda que non tardaría en aflorar novamente o seu talento.
En ocasións as mulleres gardaban os seus orixinais nunha gabeta e a súa obra quedaba sen publicar, como lle ocorreu, en boa medida, á de María Mariño, certo é que ao final da súa vida deu ao prelo Palabra no tempo (1963), grazas á insistencia de Uxío Novoneyra, mais será trinta anos despois da súa morte cando se promove a edición dos seus últimos versos.
«Eu, como son curiosa, empecei a pregunta» escribiu Exeria, considerada a primeira escritora da Hispania romana; dela díxose en época medieval que foi «máis forte ca todos os homes», pois sen dúbida admiraban a súa afouteza para viaxar no século IV a Terra Santa e, logo de visitar Xerusalén ou Nazaret, emprender camiño a Alexandría, Antioquía ou as praias do mar Vermello. Aquela experiencia deixóunola por escrito en latín vulgar e nela inspirouse María Xosé Queizán, outra pioneira, cando escribiu a súa novela Amantia.
Nove séculos despois emprendería o mesmo destino María Pérez, a Balteira, a soldadeira de máis sona da nosa lírica medieval. Sobre ela xira todo un ciclo de cantigas de escarnio e maldicir, acusándoa dunha vida pouco decorosa e satirizando a viaxe a Terra Santa, ao ser ela unha pecadora, unha muller que participaba do espectáculo trobadoresco coa mesma liberdade que os homes, pero con moi diferente consideración. Quen sabe se ela tamén escribiu algunha cantiga?
En galego compuxo un soneto Isabel de Castro e Andrade, condesa de Altamira, dedicado a Alonso de Ercilla (1578) e tamén María Francisca de Isla e Losada, o Romance ao señor abade de Fruíme (1775), un texto humorístico dirixido ao tan coñecido cura. De seguro non conservamos outros, como tamén se perderon, xa no século pasado, as pezas teatrais de Herminia Fariña e Carmen Prieto Rouco, consideradas as pioneiras do teatro galego, que estrearon as súas obras nos anos vinte.
Son elas algunhas das nosas cefeidas, os nosos faros estelares que cos seus escintileos nos guiaron ata aquí. Sen esquecer a Rosalía de Castro, a súa luminosidade xustificaría unha literatura.