«Rosalía oculta», Rosalía revelada baixo capas de cor e branco e negro

Canta Rosalía queda aínda por descubrir? Cantos paseos por Madrid, faladoiros, teatros, lamentos sobre os campos de Castela da gran matriarca das letras? Cantas conversas con Murguía, cos Pondal (Eduardo e Eduarda), con Aguirre? Cantas noites en vela en Compostela, en Padrón? Canta Rosalía? Pois de seguro que moita, ou, polo menos, moita Rosalía de Castro que ver con novos ollos. Ou a través dun xénero, a banda deseñada, que ela, que foi tan adiantada en tantos mesteres, non chegou imaxinar.

O título aparece pomposo, mesmo arriscado. Rosalía oculta. Enténdese que aparecerá algunha nova capa detrás da Rosalía creadora, escritora, pensadora, feminista, galeguista, actriz, amiga, nai e esposa. Pero en realidade é todo moito máis sinxelo: son todas elas a un tempo. Imposible construír un achegamento a Rosalía de Castro e deixar algún deses elementos fóra. Paula Mayor presenta unha Rosalía debuxada desde a infancia na que ten a habilidade de conectar a vida coas súas cartas, o seu pensamento e as súas creacións. Oculta non, desvelada ao completo.

O cómic vén de editalo Galaxia nunha aposta por achegar a Rosalía a través dunha mirada distinta, a dunha creadora que pon o seu talento co lapis ao carón dunha axeitada documentación sobre a muller máis relevante das letras en galego. Paula Mayor escolle uns momentos moi concretos da biografía para que o lector vexa o conxunto completo, o personaxe principal e os secundarios que a acompañaron neses últimos anos do século XIX. Evita a debuxante —seguro que premeditadamente, porque sería máis doado non facelo— os episodios morbosos desa vida, escapando da negra sombra da muller triste ou dos infortunios familiares cos seus fillos. Están narrados eses momentos con sutileza, e deixando que sexan as palabras da propia Rosalía as que expresen o que pasaba pola súa cabeza.

Hai, en cambio, momentos aparentemente anecdóticos que van marcar moito a narración. Por exemplo, a morte case en directo dun neno nos anos de fame polas rúas de Compostela, cando ela vive nunha posición acomodada. Ou esa recreación histórica do banquete de Conxo, do que ela é espectadora de excepción, decatándose de estar diante dun acontecemento social marabilloso, a mestura de estudantes e obreiros. Ou a primeira viaxe a Madrid, accidentada, e o descubrimento da capital, dos teatros, dos faladoiros, pero á vez dos prexuízos aos galegos que levarán a construír una identidade reivindicativa manifestada en cartas e conversas.

Paula Mayor escolle ben eses instantes para, a partir deles, amosar unha muller complexa na que non todo é amargura. Hai unha Rosalía cativa feliz por ir á escola camiñando entre brincadeiras con amigas. Hai unha Rosalía esnaquizada pola morte da súa amiga Eduarda Pondal. Hai unha Rosalía namorada descubrindo a Manuel Murguía e o seu pensamento político. Hai unha Rosalía combativa para publicar por primeira vez, para ter voz nun momento no que ser muller era prepararse para a cociña, os fillos e o silencio.

E para expor esa creadora poliédrica, tira Paula Mayor de varios estilos. Do colorido dos primeiros paseos infantís e os soños de adolescente ás rúas grises de Compostela («Santiago no es una ciudad, es un sepulcro», escribe en castelán) ou ao blanco e negro dalgúns pasaxes imaxinados cando pon a Rosalía a reflexionar e divagar. Hai unha execución a varias tintas pensada tamén cando se recrean a capital galega e a española de hai 140 anos, os traxes, os carros, os xornais... E as tensións políticas do momento. Todo un exercicio de memoria.

Rosalía oculta vén cun título ambicioso, si, pero cunha resolución estupenda e sen artificios. E vén co prestixio previo que lle dá ter sido Premio Castelao de Banda Deseñada da Deputación da Coruña, un galardón que permite poñer no radar as novas firmas do cómic en Galicia; xa pasou hai anos con Martín Otero, Fran Bueno Capeáns, Antonio Seijas, David Rubín ou Bea Lema, esta última Premio Nacional de Cómic por un traballo que, nunha versión corta, levou o Castelao. Bos espellos para Paula Mayor.

---

---

---