Martín Gaite, Ignacio Aldecoa e Ana María Matute «cumpren» 100 anos neste 2025. Tres estrelas literarias para amar o conto, repasar a historia e medrar entre libros
18 abr 2025 . Actualizado a las 09:31 h.En 1925 naceron tres dos grandes escritores da literatura española: Ignacio Aldecoa, Carmen Martín Gaite e Ana María Matute. Sen dúbida, representan ben a toda unha xeración de rapaces e rapazas que viviron con terror a guerra e que, sen saberen de política, de golpe sentiron como o seu mundo cambiaba do día para a noite e se sumía nas tebras, no silencio e no medo. Son os nenos asombrados, como os chamou Ana María Matute, porque a conmoción foi tal que lles custou saír da perplexidade de todo o que viron e sentiron sen ter idade para asimilar aquela barbarie. Certo é que as súas foron infancias privilexiadas: a familia de Aldecoa rexentaba un ultramarinos, a de Matute era propietaria dunha fábrica de paraugas e o pai de Gaite era notario, polo que non lles faltou o fundamental cando a carestía era o pan de cada día nas familias españolas. Porén, con 11 anos tomaron conciencia da situación e asumiron un compromiso que impregnou a súa literatura, cargado de sensibilidade coas xentes que máis sufriron. Cando a prensa do réxime retrataba unha España edulcorada, a súa escrita deulles voz ás clases traballadoras, ás vidas secundarias instaladas na dura realidade.
Aldecoa, a vida ao límite
Aldecoa foi un gran contista, cun dominio especial para a narrativa curta. A súa pluma buscou retratar a clase media, os emigrantes que deixaban o campo por un futuro na cidade e, como non, Los niños de la guerra, título que empregou a súa muller, Josefina Aldecoa, para retratar a Xeración dos 50, á que ela tamén pertencía. O seu home, infelizmente, xa non coñeceu outra realidade que non fose a ditadura, pois faleceu con pouco máis de corenta anos. Con todo, espremeu a vida ata o límite e non dubidou en se embarcar nun pesqueiro para sentir a dureza do mar e escribir Gran Sol; ou en percorrer vilas perdidas de España para retratar a situación das mulleres dos gardas civís en El fulgor y la sangre.
Martín gaite, o paso adiante
Aldecoa introduciu a Carmen Martín Gaite nos círculos literarios de Madrid, despois de que se coñeceran en Salamanca nos primeiros anos de vida universitaria. Da cidade do Tormes era ela, aínda que a súa familia materna era oriúnda de Ourense e a pequena pasaba os veráns cos avós en Barbadás. Na súa obra a pegada galega está nas novelas Las ataduras e Retahílas, e incluso comezou a súa tese sobre os cancioneiros medievais galegos, aínda que nunca lle daría cabo. O seu amor polas letras comezara xa nas clases particulares que recibía, pois seu pai opoñíase a que asistise a unha escola tan cimentada na relixión. Como muller privilexiada que foi, quixo visibilizar a situación daquelas que non contaban coas mesmas oportunidades, aquelas que se sentían frustradas porque sabían que valían para máis que casar e atender un fogar. Martín Gaite demostrou en plena posguerra que as mulleres non queren estar en El cuarto de atrás e denunciou as desigualdades da época nos seus libros. Ela sabía o que era escribir a escondidas, sen que fose coñecedor o seu home, o tamén escritor Sánchez Ferlosio. Coa novela Entre visillos gañou o Premio Nadal, dous anos despois de que o fixera o seu marido, e demostrou incansablemente que era independente, tamén cando se separou nun tempo en que non estaba ben considerado.
Matute, a eternidade da infancia
Ana María Matute tomou a mesma decisión, un desafío ao patriarcado que a deixou desamparada economicamente e que, coas leis do momento, a levou a perder a custodia do seu fillo, algo que a marcou profundamente. Antes xa lle arrebataran a infancia que, ao seu ver, é a etapa máis importante dos seres humanos e, por esta razón, centrou a súa escrita nos nenos e nas nenas da posguerra que observaban o mundo ao seu redor sen entender tanta barbarie. Así o fai en Primera memoria, que ten algo de biográfica, pois presenta a tres rapaces que non só deben enfrontar os retos da súa idade, tamén aqueles impostos pola situación política que os obriga a medrar e a madurar sen desexalo. Algo similar ao que podemos ler nos relatos de Los niños tontos, onde unha vez máis a pobreza e as feridas da guerra marcan o paso da infancia á idade adulta.
«Éramos unos jóvenes con mucho entusiasmo, con mucha ilusión, pero con las manos atadas», así lembra Ana María Matute a súa xeración, o compromiso social, os problemas coa censura e as ganas de cambiar o mundo. Dotados dun gran talento, neste centenario cómpre volver ás súas obras, porque a boa literatura non pasa de moda e, como dicía Carmen Martín Gaite, «mientras dure la vida, sigamos con el cuento».