Asómase un estes días aos rexistros audiovisuais das vellas cantareiras e descobre na execución da súa arte unha ledicia aplicada, dilixente. Un rigor extremo na espontaneidade, un xúbilo inquebrantable no procedemento, un esmero antigo na euforia. Non se trata dun paradoxo. As alegrías comunitarias, recurso de urxencia fronte ás adversidades individuais da vida, son un asunto moi serio. Innumerables xeracións de mulleres, armadas cunha voz e unha pandeireta, foron capaces de soster en grupo un idioma, unha música, o peso dunha cultura oral que chegou ata nós. Pero termaron tamén de algo aínda máis importante. Vémolas cantar hoxe e entendemos que mantiveron vivo o desexo de celebrar, a necesidade de acudir ao encontro dos outros, o instinto de conxugar a primeira persoa do plural. Un traballo de mantemento, en prol da alegría, resolto con exquisita formalidade.
Hai moito desa conmoción tribal, vestida para os novos tempos, na explicación do éxito alcanzado por grupos coñecidos coma Tanxugueiras ou Fillas de Cassandra, herdeiras do entusiasmo rigoroso destas formidables señoras do pasado. No seu haber, e no dunha brillante xeración de músicos novos que insisten en experimentar cos ritmos tradicionais, sobresae o mérito de seguir ensanchando o terreo para a lingua galega máis alá dos límites do compromiso militante. Quizais teñamos que comprender a realidade dalgunhas salas de concertos cheas, ademais de polo talento exhibido enriba do escenario, pola comparecencia entre o público desa ledicia inflexible herdada das cantareiras. Non só nos legaron un valiosísimo patrimonio cultural. Deixáronnos unha actitude, sempre en garda, que consiste en cantarlle alegremente as corenta, aquí e agora, á fatalidade.
Unha peza documental da xornalista Tareixa Navaza para RTVE-Galicia, alá polo ano 1983, amósanos as Pandeireiteiras de Mens conversando entre elas cun alborozo intelixente e medicinal, sen asomos de derrota, malia seren conscientes de estar a vivir un cambio de época. Preguntado polas sensacións que lle motiva o seu xeito de cantar e facer música, un veciño responde categórico, con faíscas nos ollos: «Parece que medro». Non é que o pareza. Volve un sobre as emocionantes imaxes destas mulleres rigorosamente alegres, alegremente severas, e sente que medra de verdade.
Medramos de inmediato quen as vemos rir e cantar corenta anos máis tarde, coa súa auréola de sabias algareiras, e medra a necesidade de que sigamos imitando o seu exemplo ata a extenuación. Unha práctica que se fundamenta en celebrar a vida, no centro de todos os bailes, coma unha mascarada moi seria.