Acotío encontrámonos co patrimonio monumental, a paisaxe natural ou a cidade histórica. Ao longo dos tempos, ante este panorama simbólico adoptáronse actitudes diferentes, mesmo contraditorias. A historia construída pola natureza ou pola acción antrópica invítanos de entrada a poñernos de xeonllos, a adorala como un obxecto musealizado, recoñecéndolle o valor primario que representa, o do pasado. Pero moitas veces tense ferido esa icona patrimonial con accións e decisións irreversibles.
Entre a latría e o atentado hai outra forma de enfrontarse ao noso legado material e inmaterial: tratalo de ti a ti como actores do presente que miramos cara a unha herdanza que temos que transmitir conscientemente.
A paisaxe é, sobre todo, a natureza, o labor humano que a modela e a percepción cultural e psicolóxica. Se tiveramos que elixir un elemento fundamental na súa preservación, sería o manexo das terras. Visitando a Ribeira Sacra do Miño comprobei que se respecta a topografía, ampliando as muras novas o xusto para que poidan pasar as máquinas que se usan no cultivo das vides. A Ribeira Sacra levanta entusiasmo xeneralizado e está en transo de ser incluída na lista do patrimonio mundial, como exemplo excepcional da asociación do monacato primitivo e do cultivo da vide, que se derraman sobre ese enorme estanque que veu ocupar a canle dun río antes escarpado. Que diría hoxe a Unesco da fazaña dos encoros de Belesar e Os Peares na década 1955-1964 e a conseguinte mutación das ribeiras, convertidas nese lugar de augas mansas con reflexos marabillosos e economía puxante en torno ao enoturismo. Nese cadro desentoa, por poñer un pero, a imaxe decaída dalgún núcleo que ben merecería unha operación do que chamo paisaxismo práctico.
O patrimonio construído estivo sometido a profundas transformacións ata hai un século. A cuestión hoxe non é tanto a súa protección, sempre e cando a nova lei de rehabilitación se aplique co debido criterio, en desenvolvemento do principio de subsidiariedade, pola escaseza de medios técnicos nos concellos menores. O problema está máis ben no utandi et abutandi dos centros urbanos, no cambio de usos relacionado coa presión turística e nos abusos que, segundo agoiran certas estatísticas, poden vir da man dos fondos de investimento, e tamén da mesma veciñanza que se dedica ao alugueiro de vivendas, contribuíndo á perda de moradores permanentes nas zonas históricas. En pouco tempo, todos transeúntes.
O vínculo entre o privado e o público é fundamental ante o ímpeto do mundo inmediato, revolucionado co 5G, a robótica, a enerxía, a mobilidade. Non nos deixemos levar outra vez por ondas inmobiliarias nada sustentables.
A cultura é a chave mestra para saber como hai que anovar o patrimonio, recibilo coas mans, miralo e analizalo cos ollos, razoalo coa intelixencia e transmitilo con responsabilidade. Substituír latría e culto por recoñecemento crítico e cultura.