O Borges cervantino

OPINIÓN

27 sep 2019 . Actualizado a las 05:00 h.

Jorge Luis Borges non quedará na historia da literatura pola súa admiración da obra dos escritores españois. Algo curioso, porque el tiña moitos amigos en España. Pero Borges, que os quería á súa maneira, non os admiraba literariamente. De feito, non hai moito que se descubriu algo sorprendente, e non é un dato menor. Revelouno María Kodama, a viúva do escritor, que afirmou que o Quixote de Cervantes era «a única novela que verdadeiramente lle gustaba a Borges», quen pronunciara sobre esta obra e o seu autor unha conferencia en inglés en 1968 na Universidade de Austin (Texas).

Á parte disto, a ollada de Borges foi implacable con outros autores. Para el, a literatura española era acartonada e ríxida, e salvaba a poucos dos escritores de aquí. De feito, salvaba o Romanceiro en xeral e, sobre todo, a Per Abbat, autor do Cantar de Mio Cid, a Jorge Manrique, a frei Luis de León e a San Juan de la Cruz. Aos demais víaos coma froitos dalgunha hipérbole. E desprezaba o «realismo chato» da maior parte. Nin sequera Quevedo se salvou de todo, aínda que gozou do seu recoñecemento. Máis implacable foi con Gracián, con Bécquer e, sobre todo, con Lorca, do que dixo que «tivo a sorte de ser executado». En cambio admiraba (coido que por razón literaria, mais tamén por amizade persoal) a Rafael Cansinos-Assens, do que sempre falou ben.

Non obstante, cos xuízos de Borges sempre había que ter coidado, porque moitas veces deixábase levar polo seu enxeño irónico e divertíase con afirmacións de dubidoso creto. Dicía ter claras algunhas cousas, por exemplo que Carlos Fuentes era «o pai da nova novela hispanoamericana», pero ás veces cambiaba a énfase das súas admiracións.

Un día unha alumna deulle o seu parecer: «A min, Shakespeare abúrreme». Borges respondeulle cun sorriso amable: «Se cadra Shakespeare aínda non escribiu para vostede. Quizais o faga dentro de cinco anos». Porque a irritación formal do arxentino nunca se manifestaba dun xeito agresivo, senón máis ben irónico ou burlón. Pero non facía concesións no seu xuízo sobre o que consideraba que non tiña mérito. Así era el e así castigaba co seu silencio a autores que simplemente consideraba carentes de xenio literario.