Cal é o problema da amnistía? O pasado das democracias inclúe amnistías; moi especialmente o da democracia española.
A propósito da vindeira investidura, semella que se está a concibir unha amnistía para comezar de novo en Cataluña. Toda a dereita que se expresa estes días, preséntaa como unha medida intolerable. Uns din que non cabe na Constitución, pero a Constitución non nega a amnistía na súa letra, recoñecen todos os xuristas. Por que ía negalo se está fundada nunha sucesión de amnistías, primeiro paso para a convivencia entre os herdeiros dun réxime sanguinario nacido dunha matanza e os demócratas antifranquistas?
Sobre o espírito da lei de leis todo cidadán ten unha capacidade de interpretación que muda cos tempos, como amosan as emendas norteamericanas ou as sucesivas constitucións francesas. Outros din —insólito— que só eles poden interpretar a amnistía porque a viviron e protagonizaron: reclaman convertérense, por vivencia, en donos do presente e intérpretes únicos dun pasado histórico que a todos nos pertence e que acepta diferentes interpretacións en democracia, cando a historia é algo máis ficción e relato político.
A democracia é mais forte do que din uns e outros. A cultura política, tamén a xudicial, constrúese sobre bos precedentes. Cómpre saber buscalos para poder atopalos. Cando en España se evocan os anos trinta e a Segunda República, dende a memoria política e a historiografía ligada a ela, faise para insistir máis nos malos agoiros, nos aspectos extremos que fecundaron nas dúas zonas da guerra despois —non antes— do golpe militar de Mola, Sanjurjo, Franco e outros.
Insístese menos no pluralismo político, na convivencia, no papel do Parlamento ou na amnistía. Dúas amnistías a falta dunha, en cinco anos de República, que falan da forza, non da debilidade, daquela democracia. Tan forte que foron necesarios tres anos de guerra, coa participación da Italia fascista e a Alemaña nazi, para que os golpistas acabasen con ela.
A República indultou o xeneral Sanjurjo, condenado a morte polo fracasado golpe de Estado de 1932; tras as eleccións de 1933, un Goberno republicano de centro dereita amnistiou os implicados. Despois das eleccións de 1936, outra amnistía acolleu os encausados pola folga xeral revolucionaria de 1934: en Barcelona, levara á declaración da República catalá; en Asturias, derivara nunha sanguenta revolución armada. Antes desta amnistía abundaron os pedimentos de clemencia, como o que publicaron moitos profesores da Universidade de Santiago, católicos como Enrique Rajoy; de IR; do PSOE, ou da CEDA como Felipe Gil.
Aquel é un pasado próximo onde buscar os nosos fundamentos, como fillos da democracia que somos. Sempre mellor Javier Elola Díaz-Varela que Serrano Súñer. Podemos escoller que queremos que nos explique e que nos funde. En 1976 os partidos clandestinos, amais de pedir amnistía, comezaron a presentarse.
O lema do Partido Comunista (PCE), «Socialismo en liberdade», espantaba; o do PSOE, «Socialismo é liberdade», atraía. Hoxe, os dirixentes herdeiros deses partidos escolleron o segundo. A amnistía en democracia é democracia.