Poucos aspectos xeran, dentro do sistema educativo, un consenso semellante ao da importancia da lectura e a comprensión lectora. Trátase dunha competencia clave, un parámetro medido en todas as avaliacións externas, un foco de atención e de ansiedade.
Curiosamente, esa ansiedade, unida á propia insistencia na súa importancia, é unha das razóns principais de que a miúdo se esqueza a compoñente de pracer e deleite que comporta a lectura. Todos os pobos e culturas contan historias, entoan cancións para adurmiñar os bebés, constrúen relatos para gardaren memoria dos feitos que consideran relevantes ou para entreteren o traballo. Esta é unha característica universal. E desde que o ser humano inventou a escritura, servímonos dela para todo iso e para explicarmos o mundo e os seus enigmas.
Mais é obvio que existen tipos de texto moi diferentes e que, para chegarmos á comprensión dos máis complexos, é preciso accedermos a eles paulatinamente, a través dunha serie de chanzos de lectura que parten de contos e relatos significativos para os máis cativos e van medrando canda eles. A iniciación á lectura comeza antes da escola; é anterior incluso ao coñecemento das letras. O punto de partida é a voz que conta con emoción. E por iso un dos momentos máis tristes da miña vida docente foi cando un alumno me dixo que a el nunca ninguén, de neno, lle contara ou lera un conto. A maxia da lectura descóbrese no tempo compartido e sempre a través dunha voz adulta que nos guía. Esa voz ao pé da cama bifúrcase logo nas voces dos mestres e profesoras e na propia voz interna que se vai apropiando do texto.
Está ben que nos preocupemos por mellorarmos a comprensión lectora; mais, se o facemos como quen receita unha medicina, imos ter pouco éxito: hai que ofrecela como o gozo gorentoso dun pastel. Deleite estético e de coñecemento. Pracer de experimentar na ficción. Hai medio século, Bruno Bettelheim sinalou, moi lucidamente, que os contos satisfán na etapa infantil necesidades psicolóxicas profundas. En realidade, fano toda a vida, acompañándonos nos cambios e na maduración. De aí a necesidade de acompañarmos o perfil lector de cada persoa, de guiarmos a súa escolla e non impoñela. Guadalupe Jover inventou, para este propósito, a noción de «constelación literaria»: partindo dun tema motivador, dunha preocupación ou un centro de interese, cómpre ofrecermos o que a cultura nos fornece, o que outros pensaron e escribiron. Como dixo Daniel Pennac referíndose á experiencia de quen se converte en narrador para unha nena ou un adolescente, «coma o vello Tolkien aos seus netos, inventámoslle un mundo». Gocemos da lectura compartida, na casa, na escola e na sociedade, e a comprensión lectora mellorará sen facermos máis nada.