Cada quen leva a súa historia detrás, que axuda a explicar o mundo. O meu compañeiro de Academia, Henrique Monteagudo, leva tempo traballando no que el chama «biografías da lingua», a crónica persoal do seu estudantado a respecto do galego. Era a lingua da casa? A lingua da contorna? Chegaron a ela despois? En que circunstancias? Falamos de nenos de aldea ou de nenos da cidade? Como editor, eu anímoo a recoller estas historias nun libro que sen dúbida deitaría moita luz sobre a realidade social do idioma nos últimos cincuenta anos, tempo de profundas transformacións.
A historia que vou contar é moito máis ca unha anécdota. Viviamos daquela en Vigo. Os meus fillos estaban escolarizados no centro da cidade. Poden imaxinar vostedes a presenza ou non presenza do galego arredor de nós. Pero na casa, a miña muller e mais eu falabamos sempre en galego. Debo dicir que miña muller é neta de maragatos, criada en Compostela, e eu son un urbanita pontevedrés. Pero a nosa lingua, por decisión propia a partir dos primeiros anos na universidade, era o galego.
A miña avoa vivía connosco. Nacera en Tui, casada cun garda civil (dunha parroquia á beira do Miño). Eles foron os que me criaron na Pontevedra dos anos cincuenta, sen unha palabra en galego. Para ser un señor e algún día ir á universidade, ou simplemente para traballar de oficinista no Concello (dicíase así), para ser mestre de escola, xa non digamos para médico ou causa superior, o galego non servía para nada. Pero na casa, moitos anos despois, coa miña muller e os nosos fillos, falábase galego, mesmo cando viviamos en Madrid. Ata que un día a velliña ollou para nós e, chea de inocencia preguntou que por que lles falamos nesa lingua aos picariños. «Porque é a lingua nosa», respondeu alguén. Case non nos deu tempo a argumentar máis: «Ai, meus fillos, respondeu. «As cousas malas depréndense soas».
Poucas leccións de sociolingüística tan contundentes. Hai unha marca profunda no ADN colectivo dos galegos e as galegas que temos que superar, pois condiciona a nosa historia e a nosa capacidade para afrontar o futuro: o sentimento histórico de inferioridade, que case é o mesmo que dicir a escravitude. Quen renuncia a nomear o mundo renuncia a ser dono das cousas e das palabras, tal que lle ofrecera Deus a Adán no Paraíso. «Ponlle un nome a cada cousa e serás dono das cousas». Se nos rouban as palabras róubannos o dereito a dispoñer da propia vida. No debate destes días arredor do futuro da lingua hai algo que non podemos ignorar: o que leva séculos asoballado non o imos recuperar da noite para o día, mais debemos conformar estratexias decididas de recuperación, porque aínda estamos a tempo, por máis que a Galicia dos avós pouco teña que ver coa que viven os nosos netos e netas. E aí é onde está a política, e o exemplo necesario das clases dirixentes para se comprometer co futuro.