O próximo 17 de maio, Día das Letras Galegas, a academia acordou dedicar a xornada (e o ano) á muller: a muller anónima que canta, centos de mulleres, millenta delas a cantar na casa, nos seráns, nos rueiros, nas esfolladas, no día grande do patrón despois de comer, nas foliadas… Prendían no inverno a luz de carburo e alá se xuntaba a aldea toda, ao abeiro do alboio ou da palleira, a cantar, marcando o ritmo coas pandeiretas ou cunha botella de anís, así durante horas, ata que acababan os patacóns de carburo que poñían os mozos para facer a festa. Eran outros tempos, ben sei. Mais para moitos de nós, que vivimos a mocidade na década dos anos 50 e primeiros anos 60, estas músicas están vivas, e seguen vivas (e renovadas) no pulo das novas xeracións que as recrean e reinterpretan: Mercedes Peón, Baiuca, Caamaño&Ameixeiras, Fillas de Casandra, as Tanxugueiras…
Escribo no mediodía do 8 de marzo, Día Internacional da Muller. Inicialmente nomeábase Día Internacional da Muller Traballadora, mais dende hai algúns anos centrouse a celebración na muller sen adxectivos, pensando en todas as mulleres do mundo, porque traballadoras son todas, dun xeito ou doutro, e as reivindicacións non se refiren exclusivamente ao ámbito laboral senón a todos os dereitos propios da condición humana: económicos, sindicais, políticos, familiares, domésticos, médicos, académicos… Pensamos no noso Primeiro Mundo e queda moito por andar, malia os pasos que se levan dado. Mais pensemos nos países todos do planeta. Pensemos na significación da muller nas familias, na crianza dos fillos e fillas, na relixión, nos dereitos sociais e políticos… Pensemos nos dereitos e nas inxustizas, incluída a barbarie do feminicidio, tan preto de nós. O machismo non é un invento ideolóxico.
E pensemos no seu papel na transmisión oral, na tradición, na cultura, tamén na lingua a través da historia. Falo de transmisión oral porque durante séculos as sociedades tradicionais eran sociedades analfabetas e foron principalmente as mulleres as que transmitiron o lume aceso da comunidade dunha xeración a outra. Tamén en Galicia. A obra de Rosalía de Castro, a nosa primeira bandeira, é abondo significativa, mais tamén esas outras mulleres que queremos homenaxear neste ano: as nosas avoas, as nosas bisavoas e tataravoas, que tiñan os homes fóra (viúvas de vivos) e termaban do mundo para que o mundo non esborrallase. Cando Rosalía publica Cantares Gallegos en 1863 a súa fonte de inspiración son as músicas e as letras desas mulleres anónimas, unha escolma das cales queremos celebrar: Adolfina e Rosa de Cerceda, Eva Castiñeira de Muxía, Manuela, Tereixa, Asunción e Prudencia de Mens (Malpica), en representación de todas as que foron e as que son, incluídas as que están a renovar agora o canto e a dignidade de nós. Unha labarada de enerxía.