Así se vive no Buque Escola Juan Sebastián Elcano: «La convivencia es el mayor reto en nuestros meses de navegación»

Cada 16 de xullo celébrase a festividade da Virxe do Carmen, patroa dos mariñeiros, que todos os anos sae en procesión a bordo de diversas embarcacións .Trátase dun evento propio da relixiosidade que se integrou na tradición civil. A lenda conta como un 16 de xullo de 1251, nun monte israelí, Hakkarmel (Carmel). Aparecéuselle a Virxe María a Simon Stock, un relixioso nado en Kent da orde carmelita. Segundo o relato, a virxe entregoulle os hábitos e o escapulario, acompañados dunha mensaxe bendita de protección.

Con este precedente, o papa Sixto V declarou oficial a veneración do Carmen a finais do século XVI e desde entón esta tradición non fixo máis que expandirse. Foi ben recibida en moitos territorios latinoamericanos, comezaron tamén a compartir estas crenzas. Trátase dunha mostra máis das mezcolanzas culturais producidas durante os anos de convivencia e trajines transoceánicos. Hoxe en día estas similaridades seguen estando presentes. A historia da navegación non deixa de ser un relato de sinerxias, diversidade, préstamos culturais e crecemento social en todas as direccións.

[ Forma parte da memoria colectiva de Galicia. Envía as túas fotos aquí ].

Bitácoras, lendas e milagres do ideario popular

Non foron só as figuras estritamente litúrxicas as que promoveron as celebracións  da Virxe do Carme. Un dos elementos que máis contribuíu á formación e continuidade deste relato, ten que ver co boca a boca e a cantidade de milagres e bitácoras extraídos dos diarios de barcos nos que se plasmaba a devoción pola virxe. Historias que transcenderon ao ideario popular.

Mostra destas lendas serían o milagre do afundimento do Galileo, unha embarcación naufragada fronte ás praias de Costa Rica, e a defensa do territorio coñecido como Ciudad do Carmen, en Campeche, México.No primeiro relato europeo, a virxe protexeu e guiou á tripulación dun barco naufragado. Tras isto, os sobreviventes recoñeceron á imaxe que se lles apareceu como a talla da Virxe do Carmen. No último, mentres a cidade mexicana era invadida por piratas e bucaneiros, recibiu a axuda da Virxe do Carmen e erixiuse unha edificación de forte protector que, segundo contan, foi o primixenio orixe da localidade.

A Virxe do Carmen é considerada patroa dos mariños e da Armada. Denominada en numerosas ocasións e na literatura como a súa Stella Maris (Estrela dos mares). Xunto á imaxe de San Telmo, son os dous maiores expoñentes da vida marítima e responsables máximos da protección das embarcacións. Non é ata o século XVIII cando o almirante Barceló Pont da Terra anima á súa tripulación para celebrar esta festividade. A  difusión acaba superando e relegando ao patronazgo de San Telmo.

Desfile na Escola Naval Militar de Marín

Este martes ten lugar, entre os múltiples eventos, o desfile da Virxe do Carmen da Escola Naval Militar de Marín. Neste acto leva a cabo a xura de bandeira e a entrega de despachos dos estudantes, que finalmente, abandonan o seu percorrido pola academia da Armada. Recibiuse a pasada semana o 96ª roteiro transoceánico do Buque Escola J.S Elcano. Javier González Enríquez, recentemente chegado da travesía deste ano no Buque Escola J.S Elcano reflexiona sobre estas herdanzas culturais que puido apreciar no estranxeiro: «Lo que más me sorprendió fue la influencia que tiene España en todos los países que hemos visitado. Cualquier ciudad tiene símbolos, calles, plazas, catedrales… Relacionados con nuestro país. Es increíble. Yo personalmente lo desconocía, el cariño que nos tienen en todos lados».

Este é o momento do ano no que os alféreces e gardamarines poñen fin a unha longa carreira formativa, despedindo esta etapa tan emocionante. Así describen os recén chegados a súa aventura «Se trata de una experiencia inolvidable e intensa. Es poco común poder permitirse viajar por el mundo y mucho menos con todos tus amigos. La oportunidad que nos otorgan los españoles y la Armada en nuestro buque para seguir formándonos y representándolos por el mundo es espectacular. He podido navegar por el Atlántico y el Pacífico, cruzar el Canal de Panamá o remontar ríos como el Missisipi o el Támesis».

Buque Escola Juan Sebastián Elcano

Este buque, o Juan Sebastián Elcano foi construído en 1927 e o seu primeiro cruceiro de instrución tivo lugar en 1928. Este bergantín-goleta é o último dunha longa cadea de embarcacións que serviron para esta mesma función de instrución ao longo da historia naval española.

No século XVIII estipulábase que un aspirante a Alférez de Navío debía formarse durante 8 anos embarcado. En cambio, por aquel entón, non existía ningunha nave deseñada especificamente para o período de aprendizaxe dos guardiamarinas.

O primeiro antecesor deste modelo de buque escola sería a Fragata Esperanza, destinada, xunto con varias corvetas, a suplir esta función de «colexio flotante» en 1862.

Dentro do buque J.S Elcano impártese disciplina en diferentes frontes: técnica de navegación, astronomía, meteoroloxía, manobras, inglés etc. O buque conta con 4 zonas principais: o alcázar, o castelo, o combés e a toldilla. E nestas 4 zonas distribúese a totalidade do espazo na que estes intrépidos mozos fan vida durante 6 meses: as bibliotecas, os seus propios camarotes, os comedores, salóns de recreo…«El día a día tanto en el barco como en puerto es muy intenso y demandante. Aprendemos muchísimo en un período corto de tiempo. Creo sinceramente que es necesario para nuestra formación».

Trátase dunha embarcación que mide 113 metros de eslora e conta con 4 mastros, cada un deles cun nome referente aos antecesores deste buque escola. É un veleiro convencional que, á súa vez, incorpora un depósito de diésel para alimentar os motores de propulsión e manter activos os xeradores eléctricos. A tripulación está formada por 23 oficiais, 23 suboficiais, 4 mestres civís e 140 militares da escala de Mariñeiría e Tropa. O seu aforo é de máximo 252 persoas entre a tripulación e os cadetes.

Principalmente teñen que responder a dous obxectivos: cumprir coa recepción a bordo de figuras autoritarias en portos estranxeiros e a representación de España mediante as insignias.

Historia do navío

Ao longo da súa historia , foi de axuda en operacións variadas: serviu de refuxio durante a guerra civil; foi secuestrado por tropas soviéticas, renombrado como «Volga», «Jakutía», durante un tempo foi a base dun hospital militar… Tamén consta que cumpriu as súas funcións no terreo do transporte armamentístico. A primeira vez que saíu do porto, portaba a bordo ao rei Alfonso XIII e contaba coa bendición e protección da elixida madriña da embarcación: Carmen Primo de Rivera. Filla do, por entón ditador, Miguel Primo de Rivera. E, consistentemente, co mesmo nomee que a patroa e virxe dos embarcados.

Dirixiríase de Cádiz a Málaga,a modo de proba e despois, desde alí, partiría a dar a volta ao mundo na dirección oposta á iniciada por Juan Sebastián Elcano e Magallanes no seu día. Momento histórico no que emprenderon a primeira circunnavegación do globo terráqueo.

O Buque Escola ten entre os seus logros o conseguir cruzar o Cabo de Fornos, accidente de altísimo perigo. Facía máis de 130 anos que calquera embarcación da Armada evitaba ese roteiro pola taxa elevada de naufraxio que sostiña. Ao longo da historia, este navío tamén competiu en cinco regatas principais.

As medicións dos seus percorridos indican que tarda aproximadamente uns 22 días en atravesar o Atlántico e chegar ao continente Americano, e 9 meses en dar a volta ao mundo.

Homenaxe á primeira circunnavegación 

A fragata bautizouse en honra ao primeiro mariñeiro que deu a volta ao mundo: Juan Sebastián Elcano. Este fito produciuse durante a expedición comandada por Magallanes. Leste era o líder da primeira tentativa de circunnavegación en 1522. Iníciase esta misión co obxectivo de chegar ás Illas das especias, as Illas Molucas.

O obxectivo secundario que se desprendía, era rebater o terraplanismo. Ser capaces de cumprir co roteiro preestablecido por Magallanes demostraría a esfericidade do noso planeta.

A pesar da súa ambición, esta expedición converteríase nunha complicada odisea marítima. Tanto é así, que Magallanes nunca chegaría a completar o rodeo. O primeiro sería Juan Sebastián Elcano. E é considerada a maior xesta naval da historia de España.

Como era a travesía nos seus orixes

A travesía comezou en 1519 e finalizou en 1522, duraría 3 anos na súa totalidade. Contaban cun equipamento e unhas técnicas moi precarias en comparación co mundo naval que hoxe día coñecemos. Calcúlase que o número de persoas que iniciaron a travesía era de 245 e só regresaron esfameados e convalecentes 18 deles. 

Enfrontáronse a violentas tormentas, a enfermidades (como o escorbuto), enfrontamentos bélicos e ataques sorpresa. Dentro deste último apartado, podería incluírse a pasaxe do linchamento de Magallanes por parte dunha tribo indíxena de Filipinas. Esta foi a causa da súa morte, a bordo do navío, mentres percorrían o Pacífico. Este océano, de feito, foi así bautizado durante esta travesía. Debido a que eran conscientes de todas as dificultades ás que estaban a facer fronte e, á vez, resultoulles bastante tranquila a navegación por esta masa de auga. Tras o falecemento a bordo de Magallanes, chegan ás illas das especias.

O seu destino orixinal. Alí deben separarse os dous navíos restantes. A estratexia para seguir para regresar a España foi a seguinte: tomarían dous roteiros, a que fixeran pero en sentido inverso (disto encargaríase a tripulación que quedaba varada nas illas á espera de arranxar un dos navíos) e, a que podemos considerar, a estratexia gañadora. Resultou ser a outra. O roteiro seguido pola Nave Victoria, un traxecto máis arriscado e descoñecido que implicaba rodear o continente africano e aterrar finalmente en San Lúcar.

Entre a lista de impedimentos que dificultan esta travesía, atópase tamén o Tratado de Tordesillas. España e Portugal acordaran dividirse o descubrimento do novo mundo, e os españois tiñan terminantemente prohibido pisar territorio africano. Isto forzará a alongar de maneira cuantiosa a cantidade de millas náuticas que terían que percorrer as fragatas.

Como é agora, no século XXI

Por suposto, que cambiaron moito as cousas e agora a seguridade da tripulación, a súa calidade de vida durante as viaxes e os imprevistos son doutro calibre e menor gravidade polo xeral. Así, Javier conta que non sufriron ningún contratempo extremo no seu medio ano a bordo. «La convivencia es el mayor reto en nuestros meses de navegación. Vivimos muchos en un espacio muy reducido y la verdad es que en un principio puede parecer complicado». Aínda que por sorte esta promoción parece que logrou manter unha relación unida e cordial e axudoulles a superar o reto. «Al ser todos compañeros que llevamos viviendo ya juntos 3 años, se ha hecho muy fácil. Todos nos complementamos muy bien. En este crucero hemos mejorado aún más nuestra relación lo que muestra nuestra gran unión».

Aprenden á forza. Das novidades do estranxeiro e da diversidade entre compañeiros. Fórmanse no respecto, a xenerosidade e comprenden a importancia das diferenzas: . «Yo siendo gallego he acabado escuchando flamenco en la ducha y les he contagiado a todos mi sentimiento celtista. (...) Cada uno aporta su granito de arena y solucionamos los problemas juntos. Personalmente he madurado mucho como persona y he aprendido a tener mucha paciencia», explica o mozo oficial.

Recorrido no 2024

Na viaxe que realizou este ano o Buque Escola visitou os seguintes portos internacionais: As Palmas (España), Fortaleza (Brasil), Santo Domingo (República Dominiciana), Manzanillo(México), San Diego(EE. UU.), Panamá, Nova Orleans (EE. UU.), Boston (EE. UU.) e Londres (Reino Unido).

Nunha viaxe de tan longo percorrido, antóllase necesario contar co apoio dos teus compañeiros e sentir esa calidez que che manteña sempre a mente serena.

«El mayor desafío fueron las navegaciones más largas, sobre todo los cruces atlánticos, Son etapas en las que nos pasamos sin ver tierra u otro barco mucho tiempo. Ahí hay que tirar mucho de cabeza. Por suerte la Eurocopa nos ha ayudado bastante a pasar el tiempo este tránsito de vuelta desde el continente americano. Sin embargo en un barco,en esos largos tránsitos, uno coge buenos hábitos como hacer deporte o la lectura».- Así nos conta que se gesitonan para non caer presos da ansiedade e manter sempre a calma e un clima agradable abordo. 

Por sorte, a xenerosidade e o sentimento que lles mostran en todas as súas paradas ao longo e ancho do noso planeta, transmítelles ese orgullo e amor: «Ver a españoles en el extranjero que sienten tanto amor por España y todo el cariño que nos dan es tremendamente emotivo. En cada puerto que he visitado me he sentido como en casa».

---

---