«En Mondoñedo a terra é ouro e faise o mellor pan gracias á calidade da auga»

Quen se achegue ao val do Masma en primavera non dubidará en darlle a razón a Edelmiro Expósito García (Padín-Mondoñedo, 1933) cando di que «en Mondoñedo a terra é ouro». E o pan, dos mellores da zona, gracias á calidade das augas que bañan estas veigas. O máis sabedor «era o que se facía nas casas, no barrio dos Muíños; amasaban á man na artesa, sen lévedo, cun pouco de fermento e sal, e conservábase moito tempo». Na súa casa seguen cocendo. El amasa e a muller, a tamén mindoniense Carmen Polo Chao, algo maltreita pola artrose, da forma aos bolos e ás empanadas de liscos.

Edelmiro é o muiñeiro de Mondoñedo e o único que queda nos arredores. Cando seus pais mercaron o muíño, en 1966, conta que nun radio dun quilómetro había oito aparellos funcionando á vez. Hai máis de 20 anos que quedou so, «no barrio dos Muíños de Abaixo», precisa. Leva tempo xubilado pero mantén a actividade como artesán, non moi lonxe da alfareira e do taller de serigrafía, que tamén pertencen á Asociación de Artesáns dos Muíños. A este fillo de labregos xa lle gustaba o oficio de pequeno, na posguerra, cando lles requisaban a colleita de trigo: «Había que entregalo a uns almacéns e nós tiñamos que comer o que quedaba».

De aldea en aldea no carro

Daquela estaban de caseiros cerca da vila. «Era un lugar alleo e houbo que deixalo. En 1953 viñemos para Mondoñedo, eu andiven traballando de obreiro e logo compramos o muíño, que custou 115.000 pesetas», relata. Seu pai e mais el dividíanse as tarefas, un moía e o outro saía co cabalo para entregar a fariña. «Repartiamos polas aldeas, cun carro tirado dun cabalo; había que andar porque se non ías ti ían os outros». Nunca abandonaron a labranza. «Botabamos trigo e tiñamos vacas, cochos...». Aínda hoxe cultivan a horta.

As panaderías de Mondoñedo e outros concellos próximos e veciños da zona son os clientes actuais de Edelmiro. «Veño todos os días menos as fins de semana, que descanso. Sempre hai algo que facer, engrasar... Nalgún tempo moiamos tamén os domingos, día e noite, porque había mercado os xoves e os domingos e viñan os coches de Gontán, das aldeas de Riotorto, de Bretoña..., e traían a moer. Agora xa nada, aquelas foron as mellores épocas», lembra.

O muíño sempre lles deu para vivir. Cando empezaron un quilo de fariña de trigo valía 10 pesetas. «Dende que se inventou o IVE cobrábase máis porque había que repartir con Facenda». Hoxe, o quilo de fariña de trigo véndeno a 0,70 euros; un saco de millo de 50 quilos vale 16 euros e un de cebada, 14. Edelmiro moe e tamén expende gran para consumo animal e para sementar, que pesa cunha báscula antiga de máis de 50 anos, herdada do anterior propietario do muíño. Nunhas pizarras pequenas que lle mandou enmarcar ao carpinteiro vai anotando as débedas, as propias e tamén as alleas, e os encargos.

As pedras do muíño móvense con auga do río Valiñadares. «Dende aquí ata o cauce principal hai 813 metros. Nunca tiven falta de auga nin sufrín inundacións, pero as crecidas nótanse porque hoxe os ríos non se limpan, por pereza e porque a Administración tampouco da moitas facilidades», lamenta.

Edelmiro e Carmen non teñen fillos e non ven relevo para o muíño. «O futuro véxoo con pena, contabamos cun sobriño da muller pero enfermou... Aínda hai pouco que pisamos todo de castaño. Eu paso aquí o día e traballo un pouco de terra, tamén por intuición. A terra está moi abandonada, á xente nova non lle gusta e está moi discriminada e moi desprezada. O que se produce vas vendelo e non cho pagan, porque a Unión Europea limitou uns prezos, que non están compensados co traballo e o sacrificio que se fai aquí en Galicia. As fariñas que veñen de fóra véndense a prezo baixo e entón non se pode competir, anque a calidade, xa se sabe».

Os turistas e o frescor do río

Polo de agora, o muiñeiro artesán non ten pensado retirarse, devece por andar por fóra. Conversa non lle falta, entre os clientes de sempre e os visitantes. «Veñen moitos turistas, pero ninguén da nada; dende xuño e xullo ata setembro hai moita xente, ata estranxeiros, alemáns, ingleses... Preguntan como funciona todo isto, gústalles moito; isto é moi san, estar ao pé dos ríos, este frescor dá vida, é como os que estades ao pé do mar. Aquí, en Mondoñedo, temos unha riqueza enorme».

---

---

---