Non sei se o experimentamos ou non, ou se sinxelamente só o ignoramos, ou máis ben non queremos decatarnos, pero as nosas aldeas, coa súa rústica beleza e o seu cativador encanto, e á vez coa súa proximidade ao inferno, conforman un trasunto de todos os lugares da Terra. Cando mesmo ao mediodía as cruzamos en completo silencio e até os cans e os gatos adormentan nas portas e nas fiestras das casas, sentimos unha especial inquietude e tamén percibimos un fino tremor sísmico, provocados pola mestura de vida e de morte que nelas alentan tenuemente.
Só captamos este estremecemento terreal cando somos capaces de escoitar as voces e os murmurios das cousas e dunhas xentes pegadas ao chan e que están atravesadas por un culto ancestral da morte. Este ámbito, que habitualmente menosprezamos ou miramos con desdén e altivez, é o reverso do medio urbano, predominante a día de hoxe na nosa costa atlántica, territorio considerado máis civilizado cás pequenas e illadas comunidades interiores, que resisten nas montañas de Ancares, Trives, e O Caurel, entre outras máis.
Aos que moramos nas cidades ou grandes vilas do litoral cústanos moito comprender o panteísmo que Juan Rulfo tece na súa obra Pedro Páramo, nome do seu personaxe central, que vive na localidade rural de Comala, onde o escritor xunta a vida dos homes e mulleres con todos os demos que habitan nas tebras do subsolo, e a linguaxe dos humanos cos berros da terra, levantando un monumento que pon contra as cordas a intelixencia e a memoria de calquera home ou muller. E non falamos de homes e mulleres excepcionais, senón de seres comúns, seres que, ao fin e ao cabo, son os que persegue o poder, sexa cal sexa o seu signo.
Lembramos que o citado personaxe, que sente un amor conmovedor cara a Susana San Juan, pouco antes de disolverse a última sombra da noite, ficaba só e sen durmir. E un pouco despois de musitar unhas poucas palabras coas primeiras luces da mañá, empezou a recitar o que segue a continuación: «Hace mucho tiempo que te fuiste, Susana. La luz era igual entonces que ahora, no tan bermeja; pero era la misma pobre lumbre, envuelta en el patio blanco de la neblina que hay ahora…». E un parágrafo máis adiante volve a insistir dicindo: «Fue la última vez que te vi. Pasaste rozando con tu cuerpo las ramas del paraíso…». E finalmente remata este parágrafo cun sucinto: «Y te dije: “Regresa, Susana”».
Mentres evocaba estas páxinas ateigas dunha intensa e intrincada beleza, rememorei a nosa pobreza de antano, cando as nosas nais e tías levaban posto case sempre roupas negras (as mulleres gardaban máis tempo o loito cós homes) e moi gastadas, era tan así que semellaba que vestían de escuro máis tempo cós mesmos mortos.
Na adolescencia, cando sentiamos vergoña destes recordos, era cando miramos máis para o norte que para o sur. E sen embargo, aínda que eramos pobres. Si. Nunca pescabamos os peixes nas fochancas, nin tampouco pillabamos os crustáceos nas leiras anegadas polas choivas do inverno ou nas lameiras das corredoiras, senón nas cristalinas xaspeadas augas do mar. Pese ao vento do sur, que traía brétemas e orballos nos meses de marzo e abril, as nosas infancias eran menos severas e ríxidas que as admiradas nórdicas, calvinistas. E en maio embriagabámonos co perfume e as múltiples cores das flores.
E mentres reflexionaba sobre isto, recordeime de ti, miña rula. E ao modesto modo do grande escritor mexicano escribinche nun cacho de papel estas liñas: «Cando este vello solitario marche, non me chores! Mira ao teu redor e verasme sentado aos teus pés. Quieto e calado permanecerei, coma cando te atopei no bosque de Rego de Mil. Catro ollos atónitos, asombrados, iluminando o camiño de terra que levaba á túa casa, baixo as escuras augas do insomne e grande río da noite».