Nun atardecer de primavera, lembras, hai moitos anos a túa nai púxoche o balde nas mans e mandouche buscar auga á fonte dos Fríos. Cando atravesaches o pequeno piñeiral das Bouciñas topaches os paporroibos do recordo bañándose no manancial, aquel que nunca secaba. Revisas arestora aquela escena daquel instante imborrable no cine Avenida da memoria. Sentes ledicia de que aínda perviva na túa cinemateca. Intúes que tal alegría aparece por non ter caído no borrado moral do tempo pasado, que é o obxecto do eloxio da era dixital e tecnolóxica, que aspira a arrincarnos as nosas lembranzas. Un paso máis aló deste imparable proceso de deshumanización no que hogano nos atopamos inmersos.
Un leve repenique de campás. O son do metal fai vibrar as floriñas amarelas das xestas. Despois de que regresaran as andoriñas para facer filigranas no ceo do val, aquí vén agora o maio! O sol da mediatarde descansa no remanso do río. Nun sendeiriño marrón, compañeiro das tranquilas augas da corrente, agarimadas por salgueiros, ameneiros e freixos, onde se refuxian aves miúdas, sentes como acaece lentamente a beleza das horas crepusculares da primavera.
Unha pomba cruza sobre a encalmada de Brazos por entre as ramas das árbores. Un feble trilo escóitase no aire amable do atardecer. Logo óese o rumor, o murmurio, dunha fonte que nunca se enxoita, nin no verán. Máis adiante, máis aló da senda, regatos cantareiros enchen as horas do final do día, que vai chegando da man dun silencio telúrico. E foi nese intre cando resoou na túa cabeza a voz da túa nai ordenándoche ir buscar auga á veiga dos Fríos. Naquel tempo medrabamos con présa. Xa eramos tan altos coma a avea ou coma os fieitos, tamén coma o centeo, entre o que nos agochabamos dos adultos. Bufou entón por uns minutos un vento do nordeste. Desde ese tramo do camiño non se albiscaba a canle do río. Pero delataba a súa invisible presenza o renovado son do caudal, engordado coas choivas das xornadas pasadas.
O retiro na hora do solpor. Na apertura do mes quinto, ecos lonxanos dunha gaita soben pola rúa. Será o amigo Manolo adestrando ao seu fillo, un rapaz de fino oído, sensible e ben dotado para a escoita do sonoro?, pregúntaste. E logo meditas timidamente: «Ás veces, cando falan das nosas xentes ou da nosa terra, tamén da nosa lingua, invádeme unha intensa, unha infinita tristura». E ao mesmo tempo coidas que talvez unha tristeza semellante a transforma na súa escrita en ledicia, en alegría, o noso Valle-Inclán, e mesmo Otero Pedrayo, de quen relembras que dixo algo semellante a isto: que talvez nós, para converternos en homes, temos que emigrar, saír fóra de Galicia, sexa física ou mentalmente. É dicir: emigrar ficando aquí.
E mentres tanto, sentado nun muro e recostado contra o tallo dun castiñeiro, contemplabas como o fluxo da corrente se precipitaba entre as rochas dos pasais. Foi cando soñaches esperto cunha adolescencia rural ateigada de hortas, de xofre, sulfato e vendimas; de frandos e de millo, de amorodos e moras. Todo xiraba ao teu redor e nos teus ollos brillaban as cores campesiñas: relucentes acios de uvas, galiñas e galos de cristas belixerantes, pavos de plumas lustrosas, coellos, ovellas, anacos de cantigas e grupos de gaiteiros percorrendo as corredoiras das aldeas (os Pequenos de Tállara, sempre na nosa memoria). Había ademais escenas de disputas de despois das partidas de naipes na taberna, a onde ías dicirlle ao pai de parte da mai que se viñera para cear. Tamén vías mulleres lavando roupa na canle do regueiro e estampas das vacas cos fociños cheos de escuma mentres turraban polos carros cargados de batume e de esterco para fertilizar as leiras antes de aralas.
E finalmente, apareciades vós nos anoiteceres da primavera sentados nos outeiros do Montiño. Agardabades que resoase o berro da curuxa, a sabia ave nocturna que vos miraba dende a escuridade, un pouco antes de que anunciase o arranque do concerto dos reiseñores.