Fulgor triste dunha memoria campesiña: millo, fariña e casetos para gorecérense de noite os muiñeiros
18 may 2025 . Actualizado a las 05:00 h.O mércores 7 de maio estivemos no Porto do Río, onde máis ou menos nace o Breiro. Fomos até aló pola senda que discorre paralela ao curso da ardorosa corrente da auga. Partimos do Rexidor cara a arriba, no sentido contrario do limpo caudal. Era media tarde e notábase a calor. Na travesía topamos coas ruínas dalgunhas casetas de pedra sen teito, nin portas, nin ventás, e varios muíños cubertos e pechados, mais parecían abandonados. Fulgor triste dunha memoria campesiña: millo, fariña e casetos para gorecérense de noite os muiñeiros.
Soubemos hai tempo que, mentres as mulleres agardaban polo farelo para alimentar os animais na porta do muíño do Vitorio, en San Martiño, unha vaca de Benito e de Asunción pariu un becerriño morto. Soterrárono na faldra do monte, un pouco máis arriba dos agros dos Munises, entre choros e berros de desacougo. Talvez porque iso significaba que chegarían futuros días sen boroa fresca, longas xornadas sen pan...
No percorrido había tamén restos de viñas. Din que producían un viño demasiado agraz. Quedan pegadas das parras esnaquizadas polo paso do tempo. Espazos ou terreos antigamente cultivados e arestora poboados de carballos, castiñeiros, loureiros e bieiteiros en flor, que desprenden un amargo recendo. Na outra beira, os altos eucaliptos gabean espidos pola ladeira, van buscando a luz dun ceo envolto nunha gasa branca. A senda, cunha alfombra de follas secas, estreitouse cando xa albiscabamos o Porto do Río, preto de onde aínda pervive o piche da antiga estrada comarcal.
Ardían as zapatillas cando coroamos a pendente. Aló enriba, onde agora fica varado un barco sen motor que, até alí empurrou un furioso vendaval sen nome, detivémonos e miramos ao redor. E imaxinámonos que estabamos no punto máis extremo da cabezalla dun Carrofeito. É dicir, no sitio no que se colocaría o xugo para que as vacas ou os bois turrasen do vehículo imaxinario, que tería o chedoiro no límite sur da agra, lindando coas hortas ignoradas da Aducil.
Cando rematamos o traxecto, uns amigos contáronnos que aquel agochado val recibira tan requintado nome porque era o vieiro por onde acostumaban descender os carros que ían aos montes de Sandrenzo para apañar batume co fin de estrar as cortes. Pero ademais os veciños da Boliña, San e Cabo da Cruz, entre outros, donos dos vehículos de tracción vacuna, competían entre eles para seren recoñecidos coma os que mellor amontoada levaban a carga entre os fortes e longos funqueiros e ao mesmo tempo presumían dos máis lustrosos animais.
Namentres andabades pola cabezalla da figura debuxada na imaxinación, o xordo murmurio da corrente resoaba no aire da tarde azulada. E sentimos que nos fundiamos coa auga cantarina do Breiro, e mesmo nos estremecemos cando nos ocos da memoria resoaron as moas de granito remoendo os grans debullados das espigas recolleitadas nos pacientes milleirais que enchían as agras. Esvaraban os recordos entre os prados de arestora, e tamén os de entón, aqueles invisíbeis que ficaban mudos e aínda calan nos hórreos da memoria.
Avanzamos lentamente baixo o rumor donairoso dos canos da pétrea fonte, alí onde no anoitecer berra a soidade, coma se fose unha curuxa, entre as pólas dos ameneiros xunta do muro das hortas dos Banda o Río. E máis adiante do campo de Rebelar, ao pasar a carón dunha mesta silveira, tropezamos co hipnótico e sedutor brillo dun madrugador vagalume. E logo de admiralo, miralo e de que el tamén nos mirase cunha inquietante fixeza, falamos en alto cara ás estrelas do firmamento como recitando: «É coma un fotón. Unha fonte de enerxía. Descoñece que é luz e tamén ignora que é a luz. Ser luz e non sabelo, manda carallo! Dar luz sen sabelo e á vez, tampouco recoñecer que sen ela non hai sombra…!». Amén.