No lugar de Outes non hai hoxe ningún convento, pero o topónimo conta que igual o houbo
29 nov 2025 . Actualizado a las 05:00 h.O mundo arredor de nós fala e cóntanos cousas se queremos e sabemos escoitar.
Hai no Freixo, pertencente ao concello de Outes, un lugar chamado Mosteiro. No Freixo non hai hoxe mosteiro ningún, mais o topónimo cóntanos que igual o houbo outrora.
Xa Frei Martín Sarmiento (1695-1772), a quen lembramos como un relixioso da orde beneditina ou bieita, mais, sobre todo, como unha importante figura da Ilustración galega, defensor do estudo filolóxico da lingua galega e do seu uso na ensinanza, na administración e na igrexa. Malia pasar a meirande parte da súa vida monacal en Madrid, Asturias e Toledo, son coñecidas as súas viaxes a Galicia, das cales deixou constancia nos seus escritos. Unha destas viaxes tivo lugar nos meses de verán do 1745, cando percorreu Galicia coa intención de recoller os nomes galegos de plantas, animais e minerais, así como de investigar inscricións e documentos antigos.
En agosto, escribe: «O día 18 saín de Muros, que está nunha bolsa que fai a ría que vai a Noia, ao noso priorado de Sabardes, distante tres leguas. Baño, punta e ermida de San Antón; arriba, o monte de San Antón ou o Sestaio e, detrás, o lugar de Sestaio. Avilleira, unha legua. Punta de Santa Catalina, esta, coa punta do cabo, fan a cuncha de Muros; e de Muros a Santa Catalina, por mar, unha legua. Desta á illa da Creba ou Quebra, outra legua e, da illa a Noia, outra legua. Santa Mariña de Esteiro, anexo de Santiago de Tal. Maio de Esteiro. Sabardes ou Freixo. É priorado noso e aquí fixemos noite o meu irmán Javier e mais eu, e haberá tres leguas de Muros, e mal camiño».
Asentamento castrexo
Este brevísimo apunte amósanos que, efectivamente, houbo un priorado no Freixo. Remontábase ao século IX, mais, en realidade, o lugar fora poboado moitos séculos atrás, pois preto de alí consérvanse restos dun asentamento castrexo. No século XII, don Pedro Froilaz, conde de Traba, fixo construír sobre o antigo oratorio, daquela en ruínas, un novo convento. A igrexa sería consagrada polo bispo Xelmírez no 1102 e encomendado o seu coidado a monxes beneditinos.
O convento foi dependente, primeiro, de San Paio de Antealtares e, a partir de finais do século XV, de San Martiño Pinario, ambos en Santiago de Compostela.
Aínda podemos ver hoxe sobre a porta da igrexa un piñeiro, acompañado de dúas desgastadas cunchas de vieira, emblema inequívoco da orde dos bieitos que, desde Compostela, gobernaron o noroeste peninsular.
Reforma
No século XVII reformouse a igrexa e, a finais dese século, a casa reitoral. Este é o conxunto que chegou ata os nosos días, e é o lugar no que fixeron noite o padre Sarmiento e mais o seu irmán cando andaban de viaxe no 1745.
É unha mágoa que o pontevedrés non demorase algo máis na zona pois, de seguro, habiamos desfrutar das súas observacións. Non nos conta se mirou a ría desde o balaústre de pedra da casa reitoral. Tampouco nos fala de se había froita na horta, cousa na que tamén adoitaba reparar. E, amigo como era de subir aos montes e ir mirar ermidas e fontes, quedoulle sen comentar a de San Binitiño, que tanta devoción ten.