Cargas para un camiño histórico

Juan Félix Neira Pérez

CARBALLO

BASILIO BELLO

APUNTES HISTÓRICOS | Brandomil, Muíño e Baíñas e as disputas pola antiga vía

04 nov 2023 . Actualizado a las 05:00 h.

Antano, como hoxe, vivir preto dunha vía de comunicación tería sen dúbida as súas vantaxes, pero parece que tamén algúns inconvenientes. Que llo preguntasen aos veciños de Muíño, Baíñas e Brandomil, lugar, este, que merecidamente comeza a saír dun letargo secular grazas sobre todo á Fundación Brandomil e ao Concello de Zas. O tramo da calzada medieval exhumada a carón do río e da ponte evócanos o asunto que rescatamos da intrahistoria do século XVIII. Nos documentos aquí analizados evidénciase a sempiterna e gravosa obriga de cumprir servizos e pagar impostos ou «gabelas» en beneficio de El Rei, neste caso o borbón Carlos III. Un deses servizos era precisamente o de contribuír a trasladar mercadorías ou «bagajes» nos tramos do camiño próximo ás localidades en que vivían os sufridos contribuíntes.

En decembro do 1776, os veciños da parroquia zasense de Muíño quéixanse de «hallarse agobiados y fatigados, y especialmente las viudas, con hacer los bagajes que se ofrecen desde Baíñas al Puerto de Corcubión y a la Agualada». Non esquezamos que Baíñas fora, como actualmente, un punto na vía de comunicación coa Costa da Morte: Corcubión, Agualada, Pontevedra, Laxe, Santiago, Vimianzo... «Hacen los bagajes a la misma Villa de Corcubión, fabrican el carbón y lo conducen obligados», laméntanse, e «hacen bagajes a las Villas de Pontevedra y Laxe, y a la Ciudad de Santiago, y de esta al Partido y Jurisdicción de Vimianzo conducen el tabaco y correos continuadamente».

Resposta dos de Brandomil

No mesmo mes de decembro, tamén do 1776, os veciños de Brandomil desmenten por escrito outra queixa similar, neste caso formulada polos de Baíñas. Os de Brandomil dan todo o seu poder a procuradores do Reino «para que hagan contradicción a una injusta queja dada por el mayordomo y vecinos de Baíñas de que se hallaban hostigados y especialmente las viudas con los bagajes a que contribuyan desde Baíñas a Corcubión y a la Agualada, y que los otorgantes y otras más feligresías no tenían la misma fatiga».

Recórdanlle os de Brandomil que «solamente dichos vecinos de Baíñas desde tiempo inmemorial concurren a hacer el referido bagaje», e isto debíase a que «no pagan ni algunos tributos reales ni otras pagas a su Majestad, que estas las hacen con los fondos y derechos que les produce la Feria que se celebra cada mes en su jurisdicción, sin que por ella se sepa paguen cosa alguna a su Majestad, ni le hagan otro servicio más que el citado bagaje».

A feira de Baíñas era, en efecto, unha das máis importantes da contorna. Ademais, os de Baíñas dispoñían de días libres de bagaxes suficientes como para teren «carros y caballerías de repuesto para los bagajes si quieren excusar las suyas». En cambio, os de Brandomil, «sin tener fondos algunos con que poder pagar reales y conseguirlos, dan alojamientos, hacen bagajes en el tránsito del Puente Brandomil, tanto para las villas de Pontevedra, Camariñas, Laxe y Corcubión como para la ciudad de Santiago y además de ello la conducción de tabaco para la caja de Vimianzo y sal para la dicha Villa de Pontevedra, fabricar y conducir el carbón para las obras de los castillos de Corcubión, sin que a nada de ellos concurran los de Baíñas, y por lo mismo son los que se hallan más libres, y exentos de contribuciones y gabelas, como es notorio, y no pueden negar, como también ser cierto lo que va expuesto, y a efecto de que lo jure el dicho mayordomo y vecinos de Baíñas». Interesa, e moito xa que nos axuda a datar a súa construción, a referencia á produción e transporte do carbón para os castelos da ría de Corcubión, é dicir, o do Cardeal e o do Príncipe, carbón tamén citado na demanda dos de Baíñas.

En atención aos feitos sinalados, os de Baíñas piden que «se les declare por libres, exentos de concurrir a los bagajes de dichos tránsitos de Corcubión y Agualada, y se precise a los de Baíñas a que cumplan con ellos como hasta ahora». Asinan o documento o párroco de Brandomil, Domingo Gerpe, e o de Muíño, Luis Bermúdez, amais dun tal Pedro Rodríguez de Treos.

Paga a pena visitar ese anaco de historia viaria rescatada aos pés do castro de Brandomil. Esa calzada explica en parte as protestas dos de Muíño, Brandomil e Baíñas. Por ela circulou o carbón para as defensas da ría de Corcubión e os produtos estancados regulados pola Coroa: o tabaco e o sal. Por ela a afastada Costa da Morte se comunicou co mundo urbano de Santiago e Pontevedra.