Celebramos o Día da Edición recordando o heroico labor de Ánxel Casal, que non se entende sen a súa dona, María Miramontes
17 dic 2021 . Actualizado a las 05:00 h.En Galicia celebramos hoxe o Día da Edición coincidindo co nacemento de Ánxel Casal, considerado o primeiro editor moderno en galego. Sen dúbida foino, pero a súa historia non se podería contar sen a da súa dona, María Miramontes, a costureira que vestía as mulleres máis refinadas da Coruña e Compostela e que investía os aforros en proxectos a prol do galeguismo. Hai uns meses soubemos que a parella foi unha das propostas para que se lle dedicase o vindeiro Día das Letras Galegas e, aínda que non obtivo os apoios suficientes, de seguro chegará o momento de celebrarmos o seu labor encomiable durante o primeiro terzo do século XX.
A infancia daquela pouco duraba, e máis se nacías nunha familia de xornaleiros, polo que María comezou a traballar na Coruña con tan só once anos aprendendo o oficio de costureira. Aínda que aquelas mans vestiron as clases altas da cidade, ela soubo ver a Coruña republicana, de ateneos e bibliotecas, de solidariedade obreira. As inquedanzas rebulían en Miramontes e noutras rapazas como Elvira Bao, Pilar Castro ou Amparo López Jean que frecuentaban os ambientes máis liberais e os círculos galeguistas. Estas mulleres crean, dentro das Irmandades da Fala, a Sección Feminina para apoiar a loita por unhas condicións dignas para as traballadoras da fábrica de tabacos, para incluír nos programas das Irmandades as súas reivindicacións e mesmo tiñan tempo para facer teatro en galego ou bordar bandeiras. Nese ambiente tan enriquecedor vaise fraguando o noivado de María e Ánxel Casal, un rapaz cheo de inquedanzas ao que atopamos en todas as iniciativas destacadas do galeguismo da época e sempre cun papel preponderante.
A Coruña vai ser a primeira residencia do matrimonio. Alí abren un pequeno comercio de teas que compaxinan cos labores de modista dela e coas clases particulares de francés del. Mais ao tempo emprenden outras iniciativas, como as Escolas do Insiño Galego, que buscaban unha formación aberta, laica, progresista e bilingüe, para que as familias proletarias puidesen escolarizar as súas crianzas no coñecemento e amor a Galicia. Desta iniciativa encargouse Casal, que acollía na súa casa a quince nenos para darlles formación e non só na aula, pois había días que visitaban unha fábrica, o porto ou os arredores da cidade, e outros tiñan o privilexio de recibir a Villar Ponte ou a Otero Pedrayo. Por aquel entón, Casal tamén fundara con Carré Alvarellos a Editorial Lar, que chegou a publicar un catálogo de novelas de peto que inauguraba a literatura galega de quiosco.
O local onde latexaba Galicia
O matrimonio asiste con entusiasmo á proclamación da República e pouco tempo despois decide trasladar a súa residencia a Compostela para atender mellor as publicacións do Seminario de Estudos Galegos. Para entón xa fundara a imprenta Nós, que vai trasladar á rúa das Hortas, onde vivira o seu amigo Camilo Díaz Baliño. Mais o ano 1931 aínda depararía outra boa nova, a fundación do Partido Galeguista, onde vai ocupar diferentes responsabilidades. Miramontes e Casal eran militantes activos mentres seguen coa editorial, que co tempo se traslada á rúa do Vilar. Naquel modesto local imprimíronse os textos máis importantes da literatura galega de comezos de século, uns libriños esteticamente coidados e a prezos populares. Alí latexaba o corazón de Galicia. Seoane falou de editorial heroica que non se sabía como sobrevivía e, en boa medida, fíxoo grazas ás puntadas de María.
A Nosa Terra, a revista Nós, Seis poemas galegos de Federico García Lorca, De catro a catro de Manuel Antonio, Arredor de si de Pedrayo, Retrincos de Castelao, Mar ao norde de Álvaro Cunqueiro, e así ata case un cento de libros fundamentais para a nosa literatura. María encadernaba libros e tras o mostrador, co seu cigarro, Casal recibía a xente. Un taller modesto, con cinco operarios, onde Casal enredaba entre as máquinas, a guillotina e as caixas de tipografía.
En 1936 é nomeado alcalde de Compostela, pero só cinco meses despois prodúcese o alzamento militar e logo duns días na cadea é asasinado. Destrúen o obradoiro, desaparece a maquinaria; é a morte da intensa acción cultural. Xa non había máis puntadas que dar. «Casal por Galiza fixo máis do que todos nós», como dixo Castelao. No Día da Edición recordamos un dos lemas da editorial: «Os pobos somentes son grandes po-la cultura. Mercade Libros Galegos». Era 1933, mais hoxe ten a mesma vixencia.