Laxeiro, «reivindicación de una figura imprescindible del arte contemporáneo»
CULTURA
A Real Academia de Bellas Artes de San Fernando acolle en Madrid a gran mostra sobre o pintor lalinense
23 jun 2022 . Actualizado a las 21:54 h.«La justa reivindicación de una figura imprescindible del arte contemporáneo, cuya fortuna crítica fue menor a la de otros nombres propios de la vanguardia gallega, pero no menos relevante por su conexión con algunas de las formulaciones estéticas más influyentes del siglo XX». Así de contundente se amosou o director da Real Academia de Bellas Artes de San Fernando, Tomás Marco, na defensa da obra de José Otero Abeledo (Lalín, 1908-Vigo, 1996), durante a presentación en Madrid da exposición Foi un home. Laxeiro en América (Buenos Aires, 1950-1970), que se inaugura este xoves na sede da Academia e que se poderá ver ata o 24 de xullo.
Chega á capital tras unha primeira estadía na vila natal do pintor, no Museo Ramón María Aller, onde iniciou un periplo que trata de darlle á súa renovadora pintura o lugar que lle corresponde na historia da arte española do pasado século. O proxecto naceu no marco do Ano Laxeiro —despois de que a Real Academia Galega de Belas Artes decidira dedicarlle o Día das Artes 2022— dentro dun amplo programa no que se erixe como proposta estrela. Despois do seu paso por Madrid —na primeira ocasión en que unha gran institución cultural acolle a Laxeiro— e co apoio da Embaixada de España en Francia, será o Instituto Cervantes en París o seu novo anfitrión a comezos do 2023. Iso si, antes, disfrutarase no Museo do Gaiás, entre o 29 de setembro e o 18 de decembro.
Comisariada polo historiador da arte e ensaísta vigués Carlos López Bernárdez, quere ser unha oportunidade única para festexar o legado de Laxeiro e facelo alén de Pedrafita. Nese senso, celebra, esta importante iniciativa chega precisamente nun momento en que se está a producir unha modificación da mirada sobre a arte galega do século XX, con «achegamentos onde prima a vontade de resituar aos artistas no contexto internacional do seu tempo». Nesa xeira de reformulación do discurso da arte do século XX, estase a facer fincapé nunha ampliación do foco de maneira que se debuxa un panorama más rico e diverso e tamén menos centralista.
Algo disto ocorreu hai un ano no Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, que coa ampliación revolucionou o seu relato e incorporou na reordenación da colección permanente —nas catro plantas do edificio Sabatini e as dúas do Jean Nouvel— elementos novidosos, entre os que se conta o cadro de Laxeiro cedido pola fundación do pintor e o Concello de Vigo: Trasmundo (1946). O préstamo xestouse durante unha visita á fundación da directora da área de coleccións do Reina Sofía, Rosario Peiró, que quedou fascinada polo óleo, lembran desde a propia fundación. Hoxe é peza fundamental da narración da sala 425 Val del Omar. Acariño galaico de la negra sombra, onde acompaña a obra audiovisual do artista granadino José Val del Omar, que rodou en Galicia coa idea de que o filme integrase o seu Tríptico elemental de España. Xunto a Trasmundo, están tamén obras do escultor ourensán Arturo Baltar e fotos de Enrique Reza e Anric Massó.
Un diálogo similar ábrese na exposición da Academia de San Fernando, onde a trintena de lenzos de Laxeiro cohabita con outros de Seoane, Julia Minguillón, Antonio Faílde, Manuel Prego de Oliver, Manuel Pesqueira, Carlos Maside e Isaac Díaz Pardo, recreando simbolicamente a mostra de Buenos Aires que motivou a marcha de Laxeiro a América.
Obra de plena madurez feita na súa estadía arxentina
Tal e como anuncia a exposición xa no seu propio título, Foi un home. Laxeiro en América (Buenos Aires, 1950-1970) —que ademais alude a unha peza senlleira da súa produción, Foi un home (1963)—, o espectador atopará na Real Academia de Bellas Artes de San Fernando unha nova ollada sobre a obra de plena madurez do artista lalinense, a que se corresponde coa súa longa estadía arxentina entre 1950 e 1970. Alí chegou para presentar en 1951 unha exposición colectiva na galería Velázquez organizada polo Centro Gallego de Buenos Aires e promovida por Luis Seoane. Foi aí cando —tamén ao decidir quedar— estreitou a súa relación cos intelectuais e artistas galegos do exilio e iniciou unha etapa de gran independencia e puxanza creativa, como lembra Carlos López Bernárdez.
O comisario explica que, pese a manterse fiel aos temas da tradición galega, experimenta «unha intensa evolución formal» froito do seu contacto cun ambiente cosmopolita e aberto e a súa querenza polo expresionismo abstracto e unha linguaxe primitivista. A súa pincelada vólvese máis agresiva sen perder, di Bernárdez, o ar e a textura da obra anterior. Na mesma senda, inclina a súa sensibilidade cara o informalismo con referencias figurativas elementais e rotundas que poden evocar os traballos de Antonio Saura ou Willem de Kooning.
Sobre o benéfico efecto que a etapa americana tivo na súa traxectoria, queda o testemuño de Luis Seoane, que en carta a Francisco Fernández del Riego en 1965 dicía: «A Laxeiro le hizo mucho bien su estancia en Buenos Aires, al establecer contacto con otra pintura y otros artistas para situarse de manera más definida en nuestra época, proyectarse en nuevas búsquedas sin que le apremiasen para vivir los posibles clientes que solo gustan del tema pintoresco».
O conselleiro de Cultura, Román Rodríguez, eloxiou o papel que a Academia de San Fernando xoga neste esforzo por consolidar e espallar a imaxe de Laxeiro, nun acto de xustiza poética xa que no bienio 1931-1933 el residiu en Madrid, como alumno libre da institución con senllas bolsas do Concello de Lalín e a Deputación de Pontevedra. Entón visitou case a diario o Museo del Prado e os faladoiros de café, onde coñeceu a intelectuais galegos como Otero Pedrayo, Castelao, Risco e Suárez Picallo; tamén a Gómez de la Serna, Lorca, os irmáns Dieste e Valle-Inclán.