Retrata os seus referentes nun libro cheo de agarimo e de boa literatura
11 sep 2022 . Actualizado a las 13:56 h.De Xosé Manuel Beiras (Santiago de Compostela, 1936) sabiamos moitas cousas. Coñeciamos a súa inesgotable erudición, a súa oratoria hipnótica, o seu afán por ser sempre protagonista —ás veces mal aconsellado—, o seu amor incondicional por Galicia e as causas xustas, características que fixeron del unha figura hiperbólica e irrepetible que, cos seus acertos e os seus erros, está chamada a ocupar un lugar na historia desta terra, aínda que o seu epílogo político quede embazado polo estrepitoso naufraxio do proxecto no que tanto empeño puxo para dar resposta á crise.
A lectura do seu último libro (Retratos en fite, Laiovento) revela, en troques, algo que moitos descoñeciamos. Coa súa desinteresada e vehemente loita por un mundo mellor, á que dedicou gran parte da súa vida, quizá nos perdemos un novelista descomunal; pola obra desfilan retratos desordenados cronoloxicamente, os perfís de amigos, camaradas, intelectuais e artistas que influíron na súa vida, páxinas cheas de agarimo, de coñecemento, de historia e, sobre todo, de gran literatura.
Diso dá boa conta o parágrafo introdutorio de Xesús Carro García, clérigo nacionalista nos tempos do golpe de 1936, e cuxo valor foi indispensable para salvar unha parte do patrimonio que atesouraba o Seminario de Estudos Galegos. O perfil comeza cunha narración nun clima de suspense, na compostelá rúa das Hortas, unha noite de verán, chea de temores, coma se alguén estivese agochado para dar o último e definitivo empurrón a quen se está a xogar a pel. «A forma humana desaparece por un intre nun oco avesío do portal e deseguida rexorde e bótase a camiñar cara a San Froitoso. Nisto que pasa ao pé dun farol e a luz define a súa silueta: é un clérigo, camiña escorado dunha banda, como lastrado por un peso lateral, e dese costado o negro manteo fai un vulto amorfo, coma un bandullo descolocado».
Esa mesma sensibilidade literaria, esa riqueza da linguaxe, é a que desprega para describir ao profesor republicano Xesús Pereira, represaliado polos fascistas, e que Beiras tivo como mestre despois, o que lle permitiu librarse do dogmatismo da escola nacional católica nuns anos nos que a formación xoga un papel transcendental; un capítulo que, en certo xeito, fainos lembrar a fermosa historia de A Lingua das bolboretas, de Manuel Rivas.
Paga a pena deterse tamén no texto dedicado ao seu amigo e poeta Pepe Cáccamo e a descrición que fai da súa terra. «Dende o Vilar, casal empoleirado no alto da aba do monte dos Cobres, dexérgase enteiro o cu de saco do mar de Vigo, de Rande a Vilaboa cara a dentro. Cercado ao sur polo espiñazo do Galleiro, Terra de Montes en pano de fondo, e escusada á vista a fenda do estreito que o enxuga coa ría, semella choído darredor e estantío como un grande lago de montaña. É o mar de Pepe Cáccamo».
Inspirado no Libro dos amigos de Ramón Otero Pedrayo — a quen lle dedica tamén un capítulo—, Retratos en fite é unha escolma pola que desfilan senlleiros personaxes da intelectualidade, do nacionalismo e do galeguismo, como Xaime Illa, Isaac Díaz Pardo ou Francisco del Riego, e na que brilla con luz propia Alexandre Bóveda. Beiras recorre á metáfora do seu refusilamento, primeiro polo seu asasinato nun monte da Caeira o 17 de agosto de 1936, e despois polo esquecemento durante a democracia dunha figura de fondos principios, valente, e que debeu converterse en referente da liberdade dos pobos.
Lección de historia
As páxinas de Retratos en fite son tamén unha lección de historia, unha viaxe aos tempos escuros que precederon á Guerra Civil nun territorio como Galicia, onde apenas houbo resistencia, pero si unha cruenta e desapiadada represión, tal e como amosan os asasinatos de Ánxel Casal ou de Camilo Díaz Baliño, presentes tamén nas lembranzas de Beiras.
O libro axuda a entender os anos do tardofranquismo e a Transición, co nacemento do PSG: hai un capítulo dedicado a Camilo Nogueira, con quen Beiras tivo relación a finais dos anos sesenta, pero que foi o seu rival político no espazo da esquerda e do nacionalismo dende a súa saída da UPG, nos setenta, ate a entrada no BNG, mediados os noventa, un tempo marcado por un frío distanciamento. Polo libro desfilan outros intelectuais cos que Beiras tivo relación, como Ferrín ou Xosé Luís Franco Grande. Mais tamén hai notorias ausencias de xente que influíu na súa vida, como Domingo García-Sabell ou Ramón Piñeiro. Pero este, como o de Otero Pedrayo, é o libro das amizades.