O legado das cantareiras nas voces da tradición e do porvir brillará en Malpica
CULTURA
Unha actuación de Tanxugueiras coroará o Día das Letras o festexo da RAG da poesía popular oral e as mulleres que contribuíron á súa creación e transmisión
07 may 2025 . Actualizado a las 10:56 h.
O legado das cantareiras nas voces da tradición e do porvir brillará en Malpica de Bergantiños. Será no centro cívico e cultural da vila, escenario elixido pola Real Academia Galega para celebrar a sesión extraordinaria e pública do Día das Letras Galegas 2025. Si, no concello natal das Pandeireteiras de Mens, que personifican ás cantareiras e á poesía popular oral canda Adolfina e Rosa Casás (A Vila da Igrexa, Cerceda) e Eva Castiñeira (Agranzón, Muxía) que festexa este 17 de maio. O pleno arrincará ás 12.30 horas coas alocucións académicas de Ana Boullón, impulsora desta candidatura; Antón Santamarina, coautor do Cancioneiro popular galego con Dorothé Schubarth; e o expresidente da RAG Xesús Alonso Montero. Tanxugueiras, exemplo senlleiro dos novos vieiros da tradición reinterpretada dende a modernidade, porán a actuación musical, detalla a Academia.
O programa vindica dous esteos fundamentais da lingua e da cultura: o legado de tantas mulleres do pobo que, coma as que protagonizan estas Letras colectivas, foron principais creadoras e transmisoras da poesía popular oral, e mais a súa continuidade en novas voces, como as de Aida Tarrío e Olaia e Sabela Maneiro —Tanxugueiras—, que lles abren á tradición e á lingua novos e prometedores vieiros creativos.
Este será o segundo acto da RAG co gallo do 17 de maio, tras a presentación da nova edición da Primavera das Letras, o seu proxecto web para o público infantil, no concello natal de Rosa e Adolfina. O alumnado do CEIPP Celso Emilio Ferreiro de Cerceda protagonizou en marzo a estrea da peza teatral As Ferreñas (en vivo e en directo), escrita por Paula Carballeira. A edición dixital do texto pode descargarse en primaveradasletras.gal, onde tamén se ofrecen actividades interactivas, fichas para colorear, marcapáxinas e chapas sobre as cantareiras. A terceira gran cita das Letras terá lugar xa no outono en Muxía. A terra onde naceu e medrou Eva Castiñeira será punto de encontro de especialistas que afondarán en novas olladas arredor do fenómeno das cantareiras e a poesía popular oral. A Academia celebra as Letras na rede con espazo para todas as idades. Mentres Primavera das Letras se centra nos máis novos, a sección das Letras Galegas 2025 de academia.gal ofrece diversos contidos para adultos, entre eles a serie documental Se canto é porque quero.
Unha celebración que enxalza o labor de Dorothé Schubarth
A tarefa da Real Academia Galega para dar lustre a este 17 de maio ten outro fito principal: Por que non hei de cantar?, unha proposta do seu Servizo de Publicacións. Ao coidado do musicólogo Manuel Rico Verea, o volume repartirase entre os asistentes ao pleno de Malpica e poderase descargar tamén na súa web. De maneira breve e didáctica, ofrece unha aproximación ás recolleitas dos corpus da literatura popular e á historia dos cancioneiros que reproducen as melodías tradicionais de Galicia, cunha primeira parte dedicada ás cantareiras homenaxeadas, e unha final, a Dorothé Schubarth, outra figura relevante nestas Letras como recompiladora pioneira e xa de referencia: a etnomusicóloga suíza gravou, ordenou e catalogou os versos e as melodías que lles escoitou a preto de 600 informantes de todo o país entre finais dos setenta e os oitenta, lembra a RAG. Co traballo que realizou en colaboración con Antón Santamarina, considerado a biblia dos cancioneiros, a estudosa foi quen de facer agromar «tempos novos para a lírica e a música de tradición oral que transmitiron os últimos informantes dunha sociedade galega de cambios abruptos vividos durante o século XX», como subliña Rico Verea.
De acordo cos seus estatutos, a RAG personificou o 17 de maio nas catro Pandeireteiras de Mens, que faleceron hai máis de dez anos: Manuela Lema, Teresa García Prieto e Prudencia e Asunción Garrido Ameixenda. Xunto a Adela Rey Torrado e Teresa Lema Varela, constituíron o primeiro grupo de cantareiras tradicionais que espallaron polo mundo adiante a poesía popular oral, tras se integraren nos anos setenta na Agrupación Folklórica Aturuxo da Coruña. Todas elas son naturais dunha parroquia, e dunha comarca, extraordinariamente rica no tocante á tradición oral.
Schubarth recolleu numerosas composicións a varias das Vellas de Mens, aínda que son Rosa e Adolfina Casás Rama as informantes que máis coplas achegaron ao seu Cancioneiro popular galego. A musicóloga tamén visitou Muxía, outra terra especialmente fértil, pero naquela altura había xa tempo que Eva Castiñeira vivía na Coruña. A súa voz, xunto á de Florencio da Fontaneira, o Cego dos Vilares, sería rexistrada para sempre no disco Recolleita, volume I (1981), ao coidado de Pablo Quintana e publicado polo selo Ruada.