Volverei falar das destilerías ferrolanas a próxima semana, pero hoxe quero recordar o Don Juan Tenorio de Zorrilla, que xa a penas se representa, pero que na miña infancia e mocidade non faltaba, por Defuntos, nos mellores teatros das grandes cidades. Tanto interesaba o Tenorio, que, o inesquecible actor e director Luis Escobar e o esquecido guionista e director Humberto Pérez de la Ossa, fixeron en 1949, no Teatro María Guerrero de Madrid, unha montaxe revolucionaria con decorados e figuríns surrealistas -eu diría disparatados- de Salvador Dalí, que Escobar repetiu no 1950 e no 1964. Aínda así, non acabaron con Don Juan.
Á xuventude actual estrañaralle que un ser aborrecible como don Juan Tenorio acadase categoría de mito universal; que inspirase a escritores como Moliére e Byron; a músicos como Mozart e Richard Strauss, e fose obxecto de estudo para sesudos pensadores como Gregorio Marañón. Pero a razón está en que o don Juan que seduce as mulleres e as abandona en canto as posúe, o home insensible, permanentemente insatisfeito e desgraciado, existe realmente. Eu coñecín a dous, ambos ferroláns e de pouquísimas palabras.
Á xente que fala pouco soe, ademais, falar baixo, e nesta característica do «Don Juan» non reparou Marañón, condicionado polas obras de Tirso e Zorrilla. Por certo que cando Marañón veu, nos anos sesenta, dar unha conferencia a Compostela sobre as excelencias do viño, preguntou por un colega, compañeiro de carreira, o máis brillante da facultade, de quen nada sabía. Non poideron responderlle, pero era don Pastor Casas, o famoso médico de Valdoviño, de quen se di que escorrentaba a tiros aos pretendentes das súas guapísimas fillas; pero é unha esaxeración.
No estudio que Marañón fixo sobre «Don Juan» cita como característica física unha cativa apariencia viril, mesmo un certo amaneramento. Dos dous que eu coñecín en Ferrol, só un era algo amaneirado; en troques, ambos falaban pouco e quedo.
É certo que as mulleres se conquistan «pola orella», pero non por falarlles moito. Unha ferrolana moi guapa pirlouse por un home calado coma un peto, e cando lle preguntei que vía nel, respondeume, suspirando: -¡Ai,eses silenzos?! Tardou en decatarse de que lle faltaba un fervor. Da miña idade é un andaluz, gran piropeador, que me confesou con tristura: -Yo sólo fui galanteador de calle y jamás llegué a seductor de alcoba.
Penso que nin o Don Juan de Tirso de Molina, nin o de Zorrilla, fachendosos e bocas rotas, serían fóra do escenario verdadeiros «seductores de alcoba», como eran os ferroláns que eu coñecín.
Estudios eruditos demostran que o mito máis universal do teatro español está inspirado nalgún varón da familia Tenorio, de orixe galega, na que varios acadaron sona de libertinos. Un deles, Cristóbal Tenorio, secuestrou á filla pequena de Lope de Vega, Antoñica, de dezasete anos, á que abandonou ao pouco tempo. Seica Lope morreu de tristura.
Xa saben o daquel neno que chegou aos oito anos sen falar, ata que un día viu a curmá, de dezaoito, saíndo do baño, e comentou: -¡Vaia tetas! A rapaza, sorprendida, preguntoulle: -¿Pero ti non eras mudo? E o neno: -¿Eu mudo?¡Que va! A moza, sen dar creto: -Daquela, ¿Por qué non falabas? E o rapaz, moi cheo de razón: -¡Porque non tiña nada importante que dicir!
Ese si ía para verdadeiro don Juan.
siro@siroartista.com