A súa pegada é profunda nos lugares que a viron medrar, pero tamén no resto de Galicia, no plano artístico e nas novas xeracións, que recollen a súa mirada feminista en temas como a maternidade
17 may 2021 . Actualizado a las 11:28 h.En Galicia respírase Xela polos catros costados nos preparativos do seu día grande, o das Letras. As letras coas que inspirou, sempre adiantándose, á súa xeración e ás seguintes. As novas seguen a beber do seu legado desde os pupitres nos que ela medrou. Ainhoa e Paula, alumnas de 4.º de ESO do IES Castelao de Vigo, están descubrindo a unha das súas alumnas máis ilustres. «En plástica estamos cuns traballos sobre distintos poemas dela que temos que representar. E en Lingua, no departamento de Dinamización, facemos actividades con outros centros», di a primeira.
Precisamente atopamos á súa clase cos seus traballos nunha das imaxes que ilustra esta reportaxe, e que forma parte dunha ampla programación que arrancou o pasado 16 de abril coincidindo coas decenas de iniciativas expositivas, editoriais e sociais en toda a comunidade. Ainhoa, como a súa compañeira Paula, acaba de estrearse coa obra de Xela. «Sempre aprendemos a historia de xente importante, pero nunca as relacionáramos co noso propio instituto», comentan. Os temas dos seus poemas -«que non son como os demais», sinalan- e a súa forma de tratalos é o que máis chama a atención destas estudantes. Paula engádelle á vertente literaria un compoñente social: «Eu quedo con que sempre defendeu os dereitos das mulleres, a igualdade, e paréceme algo a destacar».
Neste eido feminista, a da maternidade é outra das liñas máis vixentes da escritora. Así o confirma Berta Dávila, que acaba de prologar a reedición de Darío a diario, a nova adaptación da célebre obra na que Xela fala do nacemento e a crianza do seu fillo. «O libro ten plena vixencia, é entrañable e está cheo de tenrura. Desde a intelixencia lingüística e poética, cuestiona determinados tópicos xa non da maternidade, senón tamén da crianza», indica sobre unha obra que promulga a autonomía e a independencia do vástago nun tempo no que non se enfocaba desde esa ollada.
Dávila, que chamou ao seu propio fillo Darío, di que atopou neste libro unha visión sobre a crianza en liberdade «que segue moi vixente, como o feito de que as nais poidan facerse preguntas e de que sexamos nós as que nos contemos a nós mesmas, e non outros». Xela segue presente, apunta, por ser «unha autora moi xenuína que deixou unha pegada auténtica, capaz de resistir ao paso do tempo».
Proba diso é que todas as etapas do primeiro colexio da homenaxeada, o Fingoi de Lugo, están envorcadas en lembrar a Xela, que medrou entre o centro e a granxa-escola de Barreiros, antes de mudarse a Vigo. «Aquí estudou dous cursos cando era moi pequena. Cada ciclo está traballando unha etapa diferente con materiais distintos. Os pequeniños atenden aos contos e á plástica, os de primaria están coas traducións do conto da fraga leopardicia que Xela presentara con 11 anos ao premio do Facho, ou co texto que escribiu o seu pai de Xeliña fala galego. Na ESO e bacharelato acceden máis á súa poesía, con obras como Denuncia do equilibrio e Intempériome, e fan actividades de solidariedade ás que estaba vinculada Xela, con diferentes colectivos, e relacionadas co ecoloxismo», explica María Casar, xestora cultural do centro, que engade: «A música vai ser o fío condutor da festa das Letras Galegas, que celebramos a próxima semana e na que facemos unha ponte entre Carvalho Calero e Xela. Iremos desde a música tradicional á dos anos 80 e 90, co rock e as letras que ela escribía para o grupo Desertores. Ademais, o día da festa os alumnos farán un graffiti».
Galicia enteira amosa estes días a arte de Xela nas súas rúas, partindo desde Sarria, que rebautizou unha co seu nome en substitución do de Primo de Rivera, moi preto da fachada que loce o seu rostro. O secretario xeral de Política Lingüística, Valentín García, celebra a súa elección este ano. «É unha figura que achega moitísima novidade e frescura, na súa época e hoxe. Xela é modernidade e magnetismo poético, ética e estética literaria, unha rapaza libre das ataduras e dos clixés propios da súa formación literaria clásica. Homenaxeamos a unha poetisa moi feminista, a unha tradutora moi importante, a unha mestra... Ten moitas facetas», indica González, que afirma que herdamos dela moito máis que textos: «A vida é máis curta do que parece, a ela mesma tocoulle ter pouca, e esa é outra lección que nos deixa. Hoxe fan falta moitas ganas de vivir, e Xela era un vendaval de aire fresco». Hoxe ese vendaval percorre Galicia na súa memoria.