Alba Cid, poeta e autora do libro que entrega La Voz o 17 de maio: «Xela nunca tremeu para dicir que lle interesaba máis o rock que a poesía»

Alba Cid sorpréndenos, emociónanos e afúndenos na figura de Xela Arias no libro que La Voz entregará o vindeiro luns co motivo do Día das Letras Galegas. Precisa, íntima e rigorosa, a ollada de Alba sobre Xela afástase de tópicos para convidarnos, como diría a propia poeta, «a non ser para ser de todo». Inconformista, rotunda, libre e universal, a voz de Xela abriu o galego á música e á cultura underground e, grazas ás súas traducións, contamos coa posibilidade de ler a grandes da literatura. «Estamos ante unha persoa que quixo marcar os seus propios tempos coas súas regras», resume Cid. Xela é inabarcable.

-Cal foi a primeira vez que ti escoitaches falar de Xela Arias?

-Unha das primeiras veces das que fun consciente de quen era Xela foi non volume que editara a fundación Rosalía de Castro e que alguén me agasallou na adolescencia. Titulábase Daquelas que cantan. Rosalía na palabra de once escritoras galegas. Alí estaba Xela, Yolanda Castaño, Chus Pato, Pilar Pallarés… Elas intentaban dialogar con Rosalía, desde o punto de vista da figura, da muller, do mito, esa era a experiencia. O poema de Xela marcoume: «Inmaculábante, eras necesaria». Ela é moi consciente das violencias que se foron impoñendo sobre Rosalía, das lecturas interesadas. Claro que eu lera antes O bosque animado ou As bruxas, de Roald Dahl, traducións que fixera Xela. Formeime con libros que ela fixera.

-Cando enfrontas todo este inxente material sobre Xela, que foi o que máis te sorprendeu?

-Para min o máis interesante foi a súa independencia como creadora, o libre que foi. Iso conecta co título, conforme ía descubrindo capas da súa biografía reafirmábame en que estamos ante unha persoa que quixo marcar os seus propios tempos coa súas regras, lembrando que a única tarefa da vida é chegar a ser unha mesma. Xela traspasa calquera idea de unimensionalidade da persoa, no sentido de que unha pode ser moitas ao longo da vida: a nena que escribe, a Xela editora, a tradutora, a que regresa á universidade para ser profesora… Ela vai esgotando todas as posibilidades da vida. O que máis me emociona dela é o seu inconformismo co que encara aquilo que un pode chegar a ser.

-Foxe de convencións desde o punto de vista poético…

-Si, é moi evidente a súa ambición, de feito, máis dunha vez observa dunha maneira moi crítica o que se está a facer na poesía dos 80 e insiste na necesidade de que debe haber ambición creadora e seriedade desde os propios escritorios. É unha renovadora na vertente interartística, con eses desexos de expandir o poético dende os fanzines. Iso xa estaba na Xela moza, aínda que hai que entendelos en clave sociohistórica: colaxes, música ou fotos forman parte dese magma cultural do momento.

-A música está presente en afirmacións como «Gustaríame ser Lou Reed en feminino» ou cando escribe letras para unha banda de rock viguesa. Ela está máis unida a esa cultura que a súa xeración poética. Foi unha valente?

-Si, esa parte é moi interesante. Ela puido achegarnos declaracións máis tópicas sobre aquilo que a influía, pero Xela é moi rotunda, nunca tremeu para dicir que lle interesaba máis o rock que a poesía que se estaba facendo no seu momento. Ese desexo de dialogar, o contacto coa contracultura viguesa, para min é moi relevante.

-Ela, con todo, é crítica coa movida viguesa.

-Si, chega a dicir nunha entrevista que no fondo non cre no estándar da movida que se ofrece, si cre que hai xente movéndose dunha maneira distinta na arte e na literatura. Teríamos que saber contra que estaba reaccionando Xela.

-Dis no libro: «Cada quen le como quen é». Como era Xela?

-É teimuda e libre. A poesía foi a súa aposta total, podemos atravesar toda a vida de Xela atendendo a súa relación coa palabra. Ela, con respecto a poesía, cre en tres cousas: a poesía como cuestionamento, a poesía como esforzo e aprendizaxe, non compracente nin contemplativa, expresa que hai que rozarse nos textos para chegar a entender a poesía. De feito, indica que o seu desexo fundamental é que ninguén lle diga nunca que non entende a poesía. Por último, ve a poesía como unha exploración necesaria, non planificada.

-«Nunca me sentei diante dunha libreta a facer un libro de poemas». É iso?

-Exacto, isto que mesmo conecta coa Xela que tarda bastante en recalar no formato libro. Ela ten o mundo da edición diante, traballa en Xerais, e nese tempo o libro era o mecanismo de consagración e lexitimación por excelencia. Contra iso, Xela decide liberar os poemas por todos os espazos que se nos poidan ocorrer: fanzines, revistas históricas, recitais… Tarda en apostar polo libro. Unha vez máis é Xela resistíndose a entrar no camiño marcado.

-Hai moito material perdido?

-Que saibamos, dous libros máis: Lilí sen pistolas, que leva un accésit no Esquío, pero ela desbótao. E máis adiante, existiu outro que se chamaba Maldito lindo, do ano 88. Hai unhas distancias considerables entre os libros e no fondo, a través da obra de Xela, vemos como ela é capaz de metamorfosearse. Tigres coma cabalos está inmantado pola relacións, polas dependencias, polos corpos. Darío a diario é a experiencia moi particular sobre a maternidade, e Intempériome, a cristalización da Xela máis contida.

-Ela nace nun ambiente moi proclive, o seu pai é Valentín Arias e el está rodeado de escritores, inflúe enseguida nela?

-Xela nace nun ambiente privilexiado para facer o que vai facer, se somos realistas, vai traballar tamén nun entorno privilexiado, e ela así o vai recoñecer. Foi moi honesta con iso, cunha casa chea de libros, está rodeada de proxectos de ensino moi renovadores: a granxa de Barreiros, Fingoi… Valentín é subscritor de Galaxia, ten moitos contactos no mundo cultural galego... É unha casa que favorece. Xela foi unha nena lectora, que vive o rural e dá o salto á cidade de Vigo, e é unha nena que escribe.

-Parece que ese ambiente tamén é determinante para que publique, porque dá a sensación de que foxe diso, e aí están dándolle pulo para que non se escape esa parte.

-Si. É certo, sempre hai algunha persoa que a convida a escribir, como en Xerais; tamén en Tigres, que estaba na cabeza do propio Xulio Gil, que a descobre nun recital e lle propón este reto, isto paréceme fascinante: a capacidade coa que Xela confía nas oportunidades que se lle poñen diante, colle os trens. No libro Darío a diario tamén hai amigos que a animan a que relate esa experiencia que a está marcando tanto, que a abandone do ámbito privado e a libere. A ela poñénselle retos diante e vainos collendo, tamén en Xerais. Xela tiña a afouteza e a seriedade de que todo aquilo que aceptaba levábao ben a cabo.

-No íntimo como era?

-Eu creo que por unha banda temos a unha Xela enormemente comedida, tímida, como observamos nalgunhas gravacións, e logo hai unha Xela moi rotunda nas conferencias. Son un exercicio tan libre e tan incisivo de crítica con respecto ao que se facía no momento! Era moi vibrante e comprometida. É alguén que confía na súa capacidade de metamorfosearse e ser quen quere ser en cada momento da vida, sen medo ao tempo marcado.

-Hai nela un «eu» que se sobrepón a todo, mesmo desde nena?

-Si, hai unha entrevista con Julia Hortigüela no 73 en que a xornalista está sorprendida ante o carácter de Xela de nena, daba mostras tamén de esixencia, ela gaña un premio e di que non ten tan claro que fose o seu mellor conto, que gañou, pero en fin...

-Como era a súa relación coa morte?

-É un terreo delicado. Como sempre acontece con estas mortes temperás, hai moitos ocos e perigos. Sabemos que Xela ata o último momento vai ser unha poeta tremendamente activa, vai continuar coa docencia con entusiasmo, sabemos que participa en recitais, pero é evidente que esa hepatite c que aparece no final, e o tratamento ao que se somete, que é efectivo e non ten relación co ataque ao corazón final, deixábaa moi cansa. A figura de Xela axúdanos a desenterrar, iso si, fíos de historia que quedaron subsumidos no relato oficial dos 80 e 90: a sombra do desemprego, do desencanto dunha xeración está presente en Intempériome e no famoso poema «De certo, a vida ía en serio». Ela é consciente de que perdera a moitos amigos, todo iso está aí.

-A quen admiraba?

-Admira por igual a Lou Reed ou Janis Joplin, e figuras musicais da escena neoiorquina do momento, como a outros autores. Xela chega a dicir que estaba saturada de poemas de Bécquer e Rosalía; nun determinado momento aparecen Rimbaud, Baudelaire, a quen traduce. Fascínana os poetas franceses e tamén vai interesarse por autores que traduciu. Pero unha figura que non podemos deixar pasar é Oroza, foi un dos grandes referentes. Oroza deslúmbraa, non só polo pouso beat, senón pola súa dimensión oral, vital e experiencial.

-A súa relación co galego como é?

-Moi natural, un galego que adopta de nena e que na súa casa é entendido como un legado que cómpre reivindicar. O seu pai ábrea ao multilingüismo, queren que teña contacto con outras linguas desde canto antes mellor. Para min é algo que Xela toma de nena e non vai soltar. En Vigo e movéndose con compañeiros de diferente tipo, ou con xente ligada ao rock, ela mantíñase en galego. O compromiso é unha constante da súa vida, e logo é a súa ferramenta de traballo. Foi unha correctora dura, era moi firme e autoritaria.

-É un galego que abre a esoutro mundo, o rock, a toda esa cultura «underground» no que non estaba nada presente.

-Si. Xela parece ser enormemente consciente de onde se sitúa e o que está a facer. Hai unha cita dela que reflicte iso, cando nese Vigo dos 80 afirma o delicado que é escribir poemas nun idioma que só vai ler xente maior. «Non hai punqueros non hai roqueros en Galicia e menos en galego». Esa resistencia de Xela continúa nese camiño.

-Dime un verso dela que che emocione…

-A min, ademais do que dá título ao libro, gústame moito: «Desdígome /a palabra / ese relicario reforzado /avense a min».

-Como é a súa relación entre escritura e maternidade?

-O máis importante é como no fondo consegue conectar con discursos contemporáneos sobre o que é ser nai: ela ten moi pouco de edulcorado, de cursi, e, aínda que é profundamente emotivo, o libro Darío a diario non é compracente, é consciente de toda a carga que a crianza trae. Algo no que vai coincidir con Sylvia Plath ou Anne Sexton, no sentido de que no fondo crianza e escritura pelexan un pouco. Ela recoñece como cambia a súa vida, pero o libro non deixa de ser un constante desexo de liberdade, co que máis se pelexa Xela é coa necesidade de facer medrar a outro ser humano e ao mesmo tempo querer que sexa independente e encontre o seu camiño.

---

---

---