«Enxertos» é un manual educativo que nos emancipa dende o amor. Un legado. Unha maceira no camiño para quitarche a sede
01 dic 2023 . Actualizado a las 16:35 h.Hai un paso adiante, que mira cara a atrás, con todo o coidado do amor ao longo, en Enxertos, novo poemario, puga e flor, da poeta e editora de Apiario Dores Tembrás (Bergondo, 1979). Nel, a autora mira aos primeiros anos da súa vida, e aínda máis atrás, para «procurar da teima o principio», para saber «en que momento a beleza» rende e prende a súa ollada.
Enxertos é unha viaxe de regreso, e é ir campo a través cara ao futuro. «As primeiras leccións son fundamentais. Hai primeiras leccións que nos acompañan sempre, que non caducan», achega a poeta nun café cos versos como espigas do libro.
—Sabíalo antes de escribir o libro?
—Non. Descubrino de adulta. Descubrín que aquelas primeiras leccións foron determinantes, que seguen actualizadas. Esta era para min unha maneira de adiantarme ao inevitable a través das palabras. É un modo de transitar algo que me coloca no cantil da perda. Poñerlle palabras a esa perda futura para intentar asimilala antes de que chegue. Hai unha adiantarse á dor. Pero quería darlle tamén un recoñecemento a esas leccións que quedan en min.
—Hai máximas contundentes. Da presentación en Moito Conto con Antía Otero, quedei con isto: «No campo apréndense a facer as cousas». Isto explica como cortas o poema. «Enxertos» é un exercicio de confianza moi grande no lector.
—Sinto unha intimidade total co lector, coa lectora, sempre. Non hai fendas nese encontro, nesa complicidade. Quizais neste libro está a entrega dos seres queridos... Eu penso que calquera lector, calquera lectora, pode verter aquí os seus seres queridos. A lectora remata a peza sempre.
—É un risco esa postura.
—É unha das cuestións que máis me interesan da poesía, o papel activo da lectora. Hai esixencia, pero creo que sempre vén de volta. Este é o primeiro libro no que abordo a maternidade...
—... E a forma de ser filla que ten a poeta neste libro é singular, aceirada. Como ver a beleza nos perdigóns da lebre no prato ou en «... aquelas boliñas de anís / soportaba o gosto unicamente / por poñer do meu lado a beleza». Lerte é refutar as belezas, as maternidades e as infancias «mainstream».
—Hai unha crueza no libro. A que se cría no agro sabe que as cousas son así. Eu decátome ata que punto eses sete primeiros anos son determinantes na miña vida, a un nivel profundo. Viñémonos para a cidade, como un enxerto... Veño para aquí [á Coruña], pero sigo en Bergondiño! De domingo á noite que volviamos na aldea a venres pola tarde viviamos na Coruña e todos os venres á tarde, sen excepción, iamos para a aldea. Eu vivía aquí, si, pero a miña cabeza estaba sempre noutro lugar.
—Para ti o salvaxe foi a cidade.
—Si. O encontro coa cidade, absolutamente. Recordo a forza da miña nai agarrándome a man nos semáforos.
—A infancia no campo deulle ese patrimonio do tempo da observación?
—Absolutamente. Hai soidade no campo, pero é riquísima. É unha soidade que me permite estar no mundo cun nivel de conciencia profundo. Todo o mundo está ocupado no campo. E as tardes van pasando, e os días van pasando. O extraordinario de cando veñen os operarios da luz! Todas esperando que veñan con eses cables de colores para trenzar pulseiras.
—A soidade dunha señora nun piso da cidade é completamente diferente...
—Si. Está a soidade infantil, pura potencia, e a soidade terrible coa que eu me encontro na cidade, no piso de abaixo, nesa señora que lle pide á miña nai que lle baixe a escribirlle as cartas. Eu quería gardar ese tempo extinto. Eu vivo de rendas dese tempo. Sigo sendo a nena que vai a invernadoiro, que mira aos operarios.
—A conciencia de clase e o valor do esforzo atravesan o libro. A visión da xustiza, da derrota, son revolucionarias.
—Na escrita unhas leccións me van levando a outras. Hai unha conciencia estrutural dende o primeiro momento. O título, Enxertos, é o faro que o move todo. O que comeza sendo unha procura da teima descóbrese como unha crónica das leccións que se van fixando en min.
—«A navalla de abaixo para riba sempre», un verso, unha lección do pai.
—A navalla é imprescindible no campo. Recordo de adolescente a meu pai dicíndome: «Unha muller coma ti ten que levar navalla». É como un mantra. El regaloume unha navalla de nacre; lévoa no bolso [saca a navalla, sorpréndeme].
—Domesticar un verso é faltar á verdade, como escribes nun dos poemas?
—A terra dáche as maiores leccións de humildade, e iso eu tamén o encontrei na poesía. Unha traballa e dálle todo o que ten ao poema, e espera. Un exercicio de esperanza. Espera que o poema dea algo. Ti persegues iso todo o tempo, como unha cazadora!
—E para cazar hai que saber agardar...
—É que a maior parte do traballo dunha cazadora é observar e agardar. Detente. Detente. A beleza ou a verdade? Detente. Unha aprende a técnica para poder ter a intuición. Eu este ano anoteime a clases de tiro con arco. Estou fascinada. Todo o que significa a solta. Como preparas o corpo. Como colocas os dedos. Ata que tiras e soltas a frecha. Non penses na diana, o que importa é aprender a soltar.
—Despois da «Puga», no libro vén a «Flor», e aí están as iniciais dos fillos nesta primeira obra túa sobre a maternidade.
—Descúbrome escribindo «vista de R, dentes de D» para pedir citas. Ese momento no que o poema é atravesado pola vida, directamente, diante de min. «Dúas liñas intrusas / en acto reflexo / segue sendo o misterio posíbel?». Podo pretender o poema?... Apóiome nesas liñas e escribo o poema. É unha batalla que cos nenos non podo librar, porque a vida entrou!
—Porque o poema é un enxerto nesa vida de nai...
—Si.
—A marca de nacemento está neste poemario, esa marca orixinal que pasa de pais a fillos de modo inevitable. Marcamos os fillos querendo ou sen querer?
—Si. A todos os niveis. Porque mesmo o código xenético (a miopía, ese dente...) dos fillos vén de min.
—Tamén a xenética é unha forma de honestidade.
—E no agro hai que prestarlle moita atención, tanto nas prantas como nos animais: esta semente será boa, prosperará; gardar esa semente. Estiven moitos anos escribindo este libro. Esperei por cada poema. Tiven a sorte de escribir algunhas grandes palabras que pensei que me estaban negadas. Son unha lección. «Claro que podes escribir soidade!». «Ademais, o poema non che vai a deixar non escribila. Non hai outra palabra».
—Hai verdade no amor en «Enxertos». Hai quen mente no amor, para non mancalo ou arriscarse a perdelo. Hai mentiras de todo tipo no amor, hai quen só sabe querer pola mentira. O poemario ensina que é o amor dende a verdade, dende o risco.
—Para min Enxertos era unha oportunidade de encontro, de reunirme cos que quero e os que me queren. Por iso están as ilustracións de meu pai, porque dende que teño uso de razón vin nos cadernos da miña casa, nos papeis da casa, debuxos. Meu pai sempre debuxando, nas marxes. Eses debuxos forman parte do que son. A man que enxerta é a mesma man que debuxa, é a mesma man que me consola. O consolo é fundamental, os que poden consolar, que non son todos os que queren... Que importante é o consolo, é crucial ter alguén preto que teña esa capacidade.
—Neste caso, a poeta non é alguén illado na atalaia. É alguén traballando con outros, como no campo.
—Díxeno na presentación; non estou soa. As persoas que me acompañaron ese día estaban comigo na escrita. Hai algo que non podo deixar de contarche, que é o traballo que fixo Antía [Otero] de edición. Foi un traballo moi complexo. Eu queríame render algunhas veces, e Antía non cedeu un milímetro ata conseguir este libro. Eu síntome tan afortunada de que ela acollese este orixinal e puxera toda a entrega na edición. Eu agradezo cada día ter a Antía ao meu lado. O coidado é fundamental.
—O amor como coidado, como entrega aos outros. Hai un texto en «Enxertos», no que todo poema morre cortado polo pé, que é unha lección de vida asombrosa, para ler e actuar: «planta unha maceira / ao pé do camiño / para sacarlle a sede / a quen pase».
—Meu pai plantou unha maceira no camiño. É unha das leccións que non caducan nunca. Plantas para os demais e para o futuro.