O director santiagués lembra a súa traxectoria, revela algúns segredos dos seus filmes máis emblemáticos e reflexiona sobre a arte, a vida e o talento cinematográfico en Galicia
08 ago 2025 . Actualizado a las 05:00 h.A través das luces intermitentes do faro de Ons, bañada polo mar de Mugardos ou entre historias de aparecidos nunha aldea recóndita, camiña a alma de Alfonso Zarauza (Santiago, 1973). O seu camiño, feito de lousas de celuloide, subiu, baixou e retorceuse nos últimos 30 anos na procura dun xeito de existir no mundo e, sobre todo, dun xeito de debuxalo en fotogramas. Empezou en 1994. «Estaba estudando Dereito e decidín escribir, dirixir e producir unha curtametraxe [Hai que foderse!] co meu amigo Pablo Iglesias —conta—. Ao pouco tempo, tiven a necesidade de empezar a buscar a maneira de facer a segunda curtametraxe, que rematei un ano despois... E empezoume a sobrar todo».
A carreira deixoulle de interesar, entroulle unha obsesión con contar historias, con expresarse a través do cinema, e xa nunca se esvaeu. «Pasei por moitos momentos, por moitas épocas. O feito de ter unha filla pronto, ter que gañar cartos para manter á túa familia... Moitísimas cousas que se cruzaron na vida comigo. Pero nunca perdín esa necesidade imperiosa de expresión. Iso permanece vivo».
No 1998, cando naceu a súa filla, Zarauza tivo que marchar a Madrid e buscar traballo na «parte máis industrial» do cine. Primeiro nun programa e logo nunha produtora, Iroko Films, na que facía películas comerciais españolas e na que buscou o camiño durante dez anos ata que atopou a vía para dirixir a súa primeira longametraxe, A noite que deixou de chover, no 2008. «Claro, tiven que facela en castelán, con actores famosos, con técnicos de Madrid. Por aquel entón, era complicado facer o cine doutra maneira se querías chegar a salas comerciais. Pero o que a min me interesaba ía por outro lado. Quería expresarme cun cinema máis persoal, máis de... Non sei se chamalo de autor, pero con outra mirada. E no meu idioma, a ser posible, en galego». Entón chegou a crise, Iroko Films quebrou e deixou a Zarauza cunha morea de débedas. «Desas experiencias negativas tamén un aprende —asegura, estoico—. Foi duro, pero grazas a iso tomei decisións como volver a Galicia e montar a miña propia produtora, Maruxiña Film Company, co meu irmán».
A primeira liberación do espírito
Zarauza volveu a Galicia no 2010 e dous anos despois, no 2012, rodou Encallados. Defínea como unha película transcendental, porque «foi a primeira na que puiden facer o tipo de cine que eu quería facer. Un filme, primeiro, en galego, logo cunha mirada autoral, logo cun tema que a min me interesaba [o afundimento do Prestige], tanto a nivel fílmico como a nivel discursivo...» Conta que, ademais, moveuno el mesmo con María Yáñez, sen distribuidora, indo de vila en vila, estreando de cidade en cidade. «Ao final fixemos 12.000 espectadores só en Galicia, que foi un éxito, pero sobre todo un éxito traballado por nós, co que conseguimos reverter moitas cousas que nos dixeron que eran imposibles. Dicíannos: “É imposible, se fas unha película en galego, que chegue a salas”. E chegamos. “É imposible, se fas unha película en branco e negro, pequena, de 65 minutos, que chegue a salas”. E chegamos». O resultado foi unha longametraxe artesanal, pequena de orzamento pero grande de espírito, coa que Zarauza se decatou do cineasta que quería ser. «Quería ser un cineasta libre, que contara dunha maneira propia a miña forma de estar no mundo. E foi a través de Encallados».
Porén, un nunca é libre de todo. Sempre está nun contexto. «Non podes predicilo, son cousas que van pasando, vaite levando a vida. Ti o que tes é que uliscar un camiño, e vas seguindo ese camiño e vaite levando a outros lugares. E as túas películas están asociadas a eses lugares, no fondo». Foi no 2010, tras moitos anos de silencio, cando empezou a aparecer «esta xente» do Novo Cinema Galego, coa que Zarauza enseguida se sentiu identificado. Atopábanse nos mesmos festivais, ían ver as mesmas películas, falaban do mesmo cine. O que escribe pregúntalle se se considera unha influencia para eles e el resposta que non. «Eu non influín. Eu fun, penso, unha correa de transmisión, dende as orixes do cinema, do audiovisual galego, a mediados dos noventa, ata o Novo Cinema Galego. Pero eu son coetáneo a eles, levámonos uns dez anos entre os máis maiores e os máis pequenos. A única diferenza é que eu traio unha traxectoria dende un pouco máis atrás».
Todos estes directores, conta Zarauza, cren nun tipo de cine dende unha mirada radicalmente persoal. Buscan proxectos con linguaxes novas, a través da contemporaneidade das vangardas cinematográficas, e conseguen cousas que antes eran impensables. «Sirat, a última peli de Óliver Laxe, ten cinco coprodutores internacionais. O mesmo Lois Patiño [Samsara]. O mesmo Jaione Camborda [O corno]. A miña peli de Ons é unha coprodución entre Bélxica, Portugal, España... E a que estou facendo agora, Islandia, o mesmo. Iso é algo moi difícil de conseguir. Hai dez, quince anos, ías a un mercado internacional, dicías de facer unha peli en galego e ríanse de ti. Agora, a base de calidade, de gañar festivais importantes, o noso cinema adquiriu prestixio. Hai países grandes con menos cineastas de peso que os que temos aquí».
Unha ventá á realidade
Cando Zarauza, con Jaione Camborda, empezou a escribir Os fenómenos, era o ano 2010. «Estabamos, o mundo enteiro e España tamén, nun momento catastrófico [a crise] e non saía de nós facer unha artistada embiguista. Tiñamos que ser sensibles ao que estaba a acontecer ao noso redor». Para contalo, tomaron como exemplo unha cuadrilla de obreiros, unhas personaxes que carecían de liberdade porque a crise decidía por elas, e unha muller que entraba nesa cuadrilla. «Traballamos ao mesmo tempo en Encallados e en Os fenómenos. A primeira era máis libre, a segunda máis estándar, máis de produtora grande».
É un xeito de moverse habitual en Zarauza. O mesmo aconteceu, algúns anos despois, con Ons e Malencolía. «Malencolía estaba pensada como TV movie [só para emitirse na televisión] e buscabamos traballar máis cun xénero divertido. Rodámola, igual que Encallados, que foi en dez días, esta rodámola en trece». Por outro lado, Ons, un filme sobre o illamento, foi toda unha premonición. «Gravámola uns meses antes da pandemia, en outubro, novembro do 2019. E si, ía moito sobre o illamento, porque é un tema que a min me obsesionaba bastante. O illamento tanto a nivel persoal, como a nivel emocional, como a nivel físico... Por que apodrecen as relacións, por que hai unha especie de parálise ou egoísmo emocional nelas. Son coma cogomelos que nacen nos troncos mortos. Están vivas, pero no fondo aliméntanse de algo morto». Zarauza explica que todas as persoas, en maior ou menor medida, son illas: teñen unha parte que amosan, que é a máis pequena, e outra que agochan debaixo do mar, máis importante e moito máis grande. «Por iso rodamos con planos secuencia [sen cortes], nos que hai moitas cousas que quedan fóra do cadro. E ás veces as cousas que quedan fóra son máis importantes que as que vemos».
A gran protagonista de Ons é a illa. A illa que mira, que atrapa, que perturba e distorsiona a realidade. Do verán ao inverno. Da calma chicha á treboada. Da vida á morte. Da terra ao inferno. Pero nada tería sido posible sen a fe e a xenerosidade dos actores, do «elenco» de Zarauza. «Melania Cruz, Diego Anido, Xulio Abonjo... Pedinlles a todos que estiveran alí, na illa, dende o primeiro día de rodaxe ao último, porque nunca sabiamos que escea iamos rodar porque dependía do clima. Eles entendían que tiña que ser así. Só puiden facelo grazas á súa entrega».
Entre o pasado e o presente
O cinema de Zarauza, di, pretende ser un retrato do noso mundo cercano. «Un mundo moi persoal, dun galego de Santiago que ten unha maneira de ser e de estar nese mundo e que se sinte moi preto del. De feito, curiosamente, cando máis preto me sentía era cando estaba fóra de Galicia. E cada película ten logo moitas cousas, pequenas pinceladas, que son ás veces invisibles para o espectador, pero que falan moito de nós. En Malencolía fálase de Anne Sexton e de Sylvia Plath, pero hai música de Chicharrón —que son de Carballo—, igual que hai música deles en Ons. Hai moitas cousas que están aí e que son importantes».
Máis alá diso, desa conexión coa terra e a realidade, Zarauza non busca chegar a ningures. «Ao Alfonso Zarauza de 20 anos diríalle que o importante non son os éxitos nin os logros, senón o camiño. Os anos transcorridos, a xente coa que traballas, non tanto o resultado das películas senón os procesos. Que sexan satisfactorios. E satisfactorios non quere dicir que sexan sempre felices». Neste punto, o santiagués lémbrase dos seus días con Piti Sanz. «El foi o músico das miñas curtas e de moitas das miñas longas, como A noite que deixou de chover e Os fenómenos. Faleceu hai pouquiño tempo e ter traballado con el, cunha persoa tan linda e tan especial, é das cousas das que máis orgulloso me sinto na vida». Zarauza conta como os dous, Piti e el, se pechaban xuntos durante semanas a falar da música dos filmes unha vez estaban montados, para darlles a capa final de pintura. «O meu cine está impregnado da súa arte e da súa sensibilidade para sempre».
Na dirección oposta, ese Zarauza de 20 anos diríalle ao do presente: «Joé, de ter sabido que ía ser tan duro, non sei se me metería nisto [ri]. Pero creo que si, que ao final pagou a pena». O xornalista pregúntalle que é unha boa historia. «Calquera que estea contada con honestidade, con sensibilidade e con intelixencia —resposta el—. E que sexa, dalgunha maneira, necesaria para o mundo ou para ti mesmo».